Bekir Ağırdır’ın Oksijen gazetesi’ndeki “Bu topraklar göç coğrafyası” başlıklı yazısında Türkiye’nin göçler coğrafyası olduğunu belirterek, “Son altmış yıl ise yeni bir toplumsal hareket ve mekânsal değişime sahne olmuş. Kırlardan kentlere giderek artan bir süratle hareket başlamış. 1950’de 21 milyon olan nüfusun yüzde 75’i köylerde yaşarken, 1970’te nüfus 35 milyona çıkmış, köylerde yaşayan nüfus yüzde 62’ye gerilemiş. 2000’li yılların başında nüfus 67 milyona çıkarken köylerdeki nüfus yüzde 35’e gerilemiş. Bugün ismi köy yahut kır olsun nüfusu iki bin altında olan yerleşimlerde yaşayanlar yüzde 15’in de altında artık.” dedi.
Ağırdır’ın yazısı şöyle:
Gidenler için ‘gitsinler’ demek siyaset değil
Tüm bunlara rağmen bu ülkenin bir göç stratejisi yok, olmamış da. Mübadele antlaşmaları, iskan kanunları, varlık vergisi, zorla köy boşaltmalar, Bulgaristan’dan getirilenler, Kıbrıs’a götürülenler üzere devletin iradesi, planlaması ve yürütücülüğüyle uygulanan iç ve dış göç hareketlerinin maksadı ise göçü yönetmek değil, ulus devletin tekçi yapısının ve güvenlik arayışlarının toplumsal mühendislikleri. Bugün de konuşulan, gidenler için “giderlerse gitsinler” demek, gelenlerin de zarurî mu istekli mü olacağı siyasi meşrebe bağlı olarak değişen “göndereceğiz” temennilerinden ibaret. Hâlâ siyasi ve toplumsal uzlaşma arayan bir strateji tartışması yapmıyor, duygusal ve siyasal reaksiyonları konuşuyoruz. Yani tekrar tartışma kimliklere ve siyasi durumlara sıkışmış durumda.
Uzun mühlet dışarıdan içeriye ve içeride kırlardan kentlere süren hareket bir müddet sonra tekrar içeriden dışarıya hakikat harekete dönmüş. Altmışlı yıllardan sonra Avrupa’nın süratli endüstrileşmesi ve gelişmesinin emek gereksinimini karşıladığı ülkelerden birisi olmuş Anadolu. Devletin tertibiyle çok sayıda yurttaşımız yurt dışına gitmeye başlamış.
Aynı vakitte ‘beyin göçü’ diye isimlendirilen eğitimi yüksek insanların da gidişi başlamış lakin bu gidişler temel prestijiyle mesleksel gelişme ve eğitim emelli. Fakat kol gücü fakat beyin göçü olsun o gün gidenler umut doluydular, geri dönüş hayalleri canlı idi. Gidecekler, para kazanacaklar ya da meslek yapacaklar ve döneceklerdi. O denli olmadı, orada kaldılar. Sonraları ayrımcılık ve nefret telaffuzunun, yer yer şiddetin muhatabı olsalar da kaldılar, tüm kültürel ve siyasal meselelere rağmen oralara ahenk sağladılar, yerleşik hayat kurdular. Bugün başta Almanya olmak üzere Avrupa’da değerli bir Türk diasporasından kelam edebiliriz.
İçeriden dışarıya ancak bu kere farklı bir göç
Ama bugün alışık olduğumuzdan öbür çeşitten bir göç konuşuyoruz. Sırf birkaç haftadır gazetemizdeki gençlerin, öğretmenlerin külfetlerini, çaresizliklerini gösteren, umudu diğer ülkelerde arayan haber röportajlar bile öbür bir durumla karşı karşıya olduğumuzu anlatıyor. Bugün yurt dışına göçten daha çok tahminen de bir kaçıştan kelam etmek abartma olmaz. Son yıllarda artan bir biçimde ülkenin toplumsal sermayesinde de finansal sermayesinde de yurt dışına kaçış var. Etrafımızda sıkça dışarıya gidenleri, öbür ülkelerde oturma müsaadesi alanları, çocuklarının eğitimi için daha fazla yurt dışı imkanları zorlayanları konuşur olduk. Övündüğümüz birtakım iş ve markaların bile yasal merkezleri öteki ülkelerin kentlerinde kayıtlı. Son haftalarda da yurt dışına giden hekimler gündemimize girdi.
“Başka ülkeye gitme imkanım olsa bile tekrar de Türkiye’de yaşamayı seçerdim” fikrine katılmayan, yani potansiyel olarak yurt dışına gitmeye sıcak bakanların oranı Mart 2010’da yüzde 24 iken Kasım 2020’de yüzde 35’e yükselmiş. Gençlerde ise bu oranlar daha da yüksek. Mart 2010’da yüzde 28 iken dikkati çekecek biçimde artarak Kasım 2020’de yüzde 48 olmuş. Gençlerinin yarısının yurt dışına gitmeye sıcak baktığı bir ülke artık burası.
Ülke sadece umudunu kaybetmiyor, geleceği inşa edecek toplumsal sermayesini kaybediyor. Gidenler, gidebilenler, gitmeye mecbur kalanlar daha evvelki yıllarda gidenlerden farklılar. Farklı münasebetlerle asıl kıymetlisi öteki bir ülkedeki umuttan çok bu ülkedeki ümitsizlikten gidiyorlar. Akademisyenler, tabipler, mühendisler, bilgisayarcılar, bankacılar, sivil toplumcular, profesyonel yöneticiler gidiyor.
Şimdi gidenlerin evvelki yıllarda gidenlerden birinci farkı çok büyük çoğunluğunun bir mesleği, gelişkin bir mahareti, meslekleri oluşları. Hakikaten Londra’da finans ve sivil toplum dallarında yönetici olanlardan önemli bir diaspora oluşmuş durumda. Hepsi global yurttaş olma hünerini göstermiş, Londra iş gücü piyasasında kıymetli fırsatlar yakalamayı başarmış beşerler bunlar.
Umuda gidiş değil ümitsizlikten kaçış
İkinci değerli fark, bir umuda gidişten çok ümitsizlikten kaçış hisleri baskın. Ülkenin geleceğine dair tasaları yüksek. Siyasi baskılar nedeniyle özgürlük alanlarının kısıtlandığı, hayat usullerinin tehdit altında olduğu algısı yüksek. Ülkenin bugünkü şartlarında soluk alamadıkları duygusu baskın.
Daha kıymetli fark ise bugünkü gidişat içinde ülkenin geleceğinde kendilerini var hissedemedikleri için, ülkenin geleceğinde kendi umutlarının olamayacağı, kendi istek ve hayallerini gerçekleştiremeyecekleri üzere bir duygusal kopuş yaşanan. Ülkenin geleceğine dair ümitsizlik ve hatta derin bir dert duygusu baskın.
Haksız da sayılmazlar. Siyasi alanın her gün daha daraltılmaya ve baskı altına alınmaya çalışıldığı, her türlü muhalif ve farklı sesin terör parantezine alındığı, toplantı ve şov hakkını kullanan herkese hoyratça şiddetle karşılık verilen, toplumsal medyada bir muhalif gencin iletisinin bile tutuklama ve dava konusu olabildiği bir ülke burası. Eğitim sisteminin çöktüğü, liyakatın değil yandaşlığın temel olduğu, akademik özgürlüğün kalmadığı şartlarda kendilerini var hissedemiyor olmalarını anlamaya çalışmak gerek.
Bu gidişlerin birinci kıymetli münasebeti siyasi gidişat ve hayat alanlarının daralması. Fakat evvelki gidişlerden kıymetli bir diğer fark ise sanırım bir kısmının toplumdan da umudu kesmeleri.
Birey olma çabası yüksek yurttaş olma niyeti ikircikli bir toplum burası. Zira yurttaş olabilmenin düzenekleri, hukuku, kurumları ve kuralları eksik ve sıkıntılı. Devletin ve idare sistemlerinin bizatihi kendisinin hukuk dışına çıkmakta sakınca görmediği, keyfiliğin ve merkeziyetçiliğin hakim olduğu bir nizamda toplumun nasıl davranacağı, gündelik hayatta savunma kodlarının nasıl oluşacağı, kimliklere ve kutuplaşmalara sıkışmaların ne sonuçlar üreteceğini de daima bir arada deneyimliyor ve biliyoruz.
Hukuksuzluk lümpenleşmeyi, kutuplaşmalar ötekileştirmeleri ve manevi şiddeti üretiyor. Ortak ufuk parçalanıyor ve kayboluyor. Toplum bir yandan değişiyor, kişisel hayatında yaşadıklarıyla ortak yaşama dileğini güçlendirecek zihni değişimi yaşıyor. Öte yandan o arzuyu hayata geçirecek çabası örgütleyemiyor, gösteremiyor.
Giderek ülke ortak hayatın her alanında vasata razı hale geliyor. Vasatın çıtası ise her gün biraz daha geriye düşüyor.
Tüm bu siyasal, ekonomik ve toplumsal farklı dinamiklerin ürettiği siyasal sonuçlar, topluma dair algıları, değerlendirmeleri, kanaatleri de etkiliyor. Ülkenin toplumsal sermayesinin değerli bir kısmı, Ak Partili yıllar, yaşanan tansiyonlar, kutuplaşmalar ve kimliklere sıkışmaların sonucu gelinen noktada kendi kimliklerinin azınlıkta olduğunu ve artık devlet tarafından da makbul vatandaş sayılmadıklarını fark ediyor. Arkası arkasına yapılan seçimlerde siyasi tercihleri oylamadık, kimlikleri saydık bir bakıma. Ak Parti’nin kendisi açısından en büyük başarısı devlet ve idare düzeneklerinin gerisindeki temel tercih olan “makbul vatandaş” tarifini değiştirmesi oldu. Cumhuriyetin makbul vatandaşı Sünni, Türk ve seküler iken bugünün makbul vatandaşı Sünni, Türk ve dindar oldu. Ülkenin toplumsal sermayesinin bir kısmı kendilerini öncenin makbulleri sanırken son on yılda on defa seçim sandığına yansıyan kimlik sayımları sonucu azınlıkta olduğunu gördü. İktidar bugün sahip olduğu güçle kendine benzetemediklerinin gidiyor olmasında bir beis de görmüyor. Bu fark ediş de evvel seçim sonuçlarına sonra seçmene sonra da tüm topluma ve ülkeye kızgınlığa dönüşüyor. Kızgınlık da duygusal kopuşu besliyor.
Ve elbette Batı ülkeleri de bizim üzere ülkelerde yaşanan bu duygusal kopuştan kendi nitelikli insan kaynağı gereksinimini karşılayacak siyasetleri, teşvikleri, manipülasyonları üretiyor.
Bu gidişler ülkenin kaybı, geleceği kuracağımız gücün bilgi ve maharet kaynağı. Gidenlerin de bizlerin ve memleketin de yeni bir umut inşa etmeye gereksinimimiz var. Kimlikleri, “makbullük” ya da “ötekilik” hallerini aşan yeni bir “biz” hissinin, siyasetlerinin inşasına muhtaçlık var. Bunları eksilerek başaramayız. Gidenler özel teşvik siyasetleri nedeniyle değil bu umudu inşa etme sürecine katılabildikleri, geleceğin memlekete kazanımları nedeniyle dönecekler bir gün. Kâfi ki vakit zaman memlekete, yaşananlara kızılsa bile küsülmesin.
