2004’den bir yazı. Bugün yazdım desem, inanırdınız. Kolay değişmiyor kimi şeyler. Dünümüzle bugünümüz tıpkı güya.
—-
Kendilerine ilişkin en bedelsiz olguların bile bilinmesi gereken ehemmiyette olduğuna inanıp da, bu inançlarını ayaküstü soruya dönüştüren, karşısındakini durduk yerde âdeta imtihana çeken kimi tipler vardır ya, Babıâli’nin –herhalde– bu cins insanlardan olan büyük yayıncılarından biri, kitaplarını da bastığı ünlü bir romancımıza sorar: “Üstad! Hangi gözümün takma olduğunu anlayabilir misiniz?” Romancı, hiç sektirmeden karşılık verir: “Sağ gözün!” Yayıncı herhalde hiç aşikâr olmadığını sandığı takma gözünün bir bakışta anlaşılmasından duyduğu şaşkınlıkla tekrar “Nasıl anladınız üstad?” diye sorduğunda üstadın verdiği karşılık fevkaladedir: “Diğerinden daha insani bakıyor da o yüzden!”
Yazarın birinci bakışta “kalp kırıcı” görülebilecek bu hazırcevaplığı, yayıncının o güne kadarki hallerinden kaynaklanmış olamaz mı? O yayıncı, kim bilir –diyelim ki– bu muharririn yapıtları üzerinden nasıl bir sömürüyle para kazanıp palazlanmıştır. Öylesine kâr hırsı bürümüştür ki gözünü, tüm insanları bu hırsıyla kıymetlendirmiş, giderek “insani” olan tek kesimi işte o, birinci bakışta fark edilemeyeceğini sandığı takma gözü olmuştur.
Tokat gibi
Kendi gerçeğini unutanlara, unuttukları gerçekler, bu örnekte olduğu üzere işte bu türlü anımsatılır. Sözlerin gücünden korkmak, sözcükleri “yaralayıcı” bir silah olarak kullanabilenlerin karşısına bir densizlik yaparak çıkmamak gerek; üzücü vuruyorlar zira. Öylesine üzücü vuruyorlar ki, vurdukları yerde gizlenmesini en çok istediğiniz yanlarınız ortaya çıkıyor.
Napolyon bir yemek sırasında soylulardan birinin, “Majesteleri, siz en çok ne peşinde koşarsınız?” sorusuna “Para peşinde!” karşılığını verir. Koca imparatordan, muhakkak ki, daha onurlu bir karşılık bekleyen soylunun pek şaşırdığını gören Napolyon sorar bu defa: “Peki siz ne peşinde koşuyorsunuz bayım?” O, Napolyon kadar ucuz olmak ister mi? İçinde İmparator’a –sözüm ona– ince bir ileti da gizli olan karşılığı, “Ben gurur peşinde koşarım Majeste,” olunca, Napolyon’un ağzından, gururu yalnızca lisanında tutan bir kendini beğenmişi perişan eden şu cümleler çıkar: “Çok doğal beyefendi, insan kendisinde olmayan şeylerin peşinde koşar.”
Kime çatacağını bilmeli insan
Bunlar elbette demagojik ustalıklardır, hak eden şahıslara ağızlarının hissesini vermeye faydalar. Muhatabını o an ne durumda bıraktığını hesaba katmayan densizlere bu tıp cevaplar vererek durumu lehlerine çeviren birçok usta var hakikaten. İsmini artık anımsayamadığım ünlü bir köşe yazarımıza okuyucularından biri edepsizce bir mektup müellif. Mektupta muharriri en zayıf yanından vurmak için, “yazılarınızın yer aldığı gazeteyi tuvalet kâğıdı olarak kullanıyorum,” diye bir cümle de sarf eder. Böylesi bir çirkefliğe verilecek en güzel karşılığı işte o vakit verir müellif: “İyi! Bu türlü yapmaya devam edin. Başınızdan daha bilgili bir kıçınız olur hiç değilse.”
Ustaları usta kılmada ilham kaynağının daima karşı taraftakiler olduğu bu örneklerden anlaşılmıyor mu? Kelamın sihirbazlarının karşısına hangi cüretle çıkarlar o farklı bir sorun, fakat aptalların da –tabii ki aptallıklarından kaynaklanan- bir cüretleri oluyor, gariptir. Falih Rıfkı Atay, makûs şöhretli birinden kelam ederken, “Tesadüfen bile namuslu olamamıştır,” der. Bakın etrafınıza, ayağınız bir yere takılsa, yokuş aşağı denetimsiz bir biçimde yuvarlansanız, gidip çarpmak için, tesadüfen bile yanlışsız dürüst bir adam bulamazsınız.
Ne yapılacak pekala? Sözcüklerin gücüne güvenmekten öteki devası var mı kişinin? Kimin gözünün daha insani olduğunu anlamak için romancı, kimin sahiden neyin peşinde koştuğunu kavramak için İmparator, kimin hangi organının bilgili olması gerektiğini bilmek için de ünlü bir köşe müellifi olmak gerekmiyor elbette. Kişinin başına, unsurlu oluşuna güvenmesi kâfi. Başınızdan eminseniz, yokuş aşağı denetimsiz düşme tehlikeniz de yok demektir zati.
Ama yeniden de böyleleri gelip sizi bulur, çarparlar. Bu da doğaldır elbette. Yokuş aşağı yuvarlananlar ekseriyetle onlardır zira.
