CHP İktisat Siyasetleri, Patron Sendikaları ve Kuruluşlarından Sorumlu Genel Lider Yardımcısı ve Parti Sözcüsü Faik Öztrak‘ın başkanlığındaki İktisat Masası, dün yaptığı Bartın çalışmalarının akabinde bugün Karabük’te.
Ekonomi Masası heyeti, Safranbolu Belediyesi Toplumsal Tesisleri’nde Karabüklü iş dünyasının temsilcileri ile bir ortaya geldi.
Öztrak’ın konuşmasından öne çıkan başlıklar şöyle:
Ekonomimiz patinaj yapmaya başladı: Türkiye bugün üç büyük krizin iç içe geçmesi sonucunda bir buhranı yaşıyor. Birinci krizimiz, ekonomik kriz. Ancak bugün yaşadıklarımız aslında dünden bu yana olup bitenlerin sonucu. Bilhassa 2013’ten itibaren ekonomiyi borçla şişirme modelinin tıkanması ile ekonomimiz patinaj yapmaya başladı. Dünyada bize benzeyen ekonomilerden ayrıldı.
Bu sistem cebimizi boşalttı: İkinci kıymetli gelişme, devlette yaşanan bir idare krizi var. Devlette bu idare krizi de bilhassa tek adam rejiminin başlangıcı ile birlikte ortaya çıktı. 2014’te işe, ‘Ben alışılmış bir cumhurbaşkanı olmayacağım’ diye başladık. Ondan sonra gördük ki tüm kurumlarda çok önemli tahribatlar yaşadık. Hiç alışmadığımız halde Türkiye’de bir seçim tekrar edildi. Gerisinden hain bir darbe teşebbüsü ile karşı karşıya kaldık. Ondan sonra fevkalâde hâl ilan edildi. Dünyada bir halde benimsenmediği halde harika halde yapılan bir referandum ile mevcut sisteme geçtik. Mevcut sisteme geçtiğimiz 2018’ten bu yana bu sistem cebimizi boşalttı. Zira ülke yönetilmiyor, savruluyor.
Çiftçiye, sanayiciye hibe yerine borç vermeyi tercih ettik: 2020’de bu iki krizin üstüne bir de salgın eklendi. Aslında salgının ekonomik kısmını da çok makûs yönettik. Bütün dünya salgında yurttaşlarına yardım ederken, daha çok bütçeden hibe verirken biz esnafa, çiftçiye, sanayiciye hibe yerine borç vermeyi tercih ettik. Esasen borca batmış olan insanlarımızı daha fazla borca batırdık. Sonunda ekonomik kriz, devlet idaresindeki kriz, salgın… Türkiye çok önemli bir buhrana girdi.
Bakalım nasıl tutturacaklar: Hatırlarsanız 2023 gayeleri vardı. Bugün de tekrar söyleniyor 2023 lakin ne olduğu söylenmiyor, gayeleri tutturacağız diyorlar. Bakalım nasıl tutturacaklar. 2023 yılında denmiş ki, ‘biz bu ülkenin ulusal gelirini 2 trilyon dolara çıkaracağız.’ Artık ne olacak diyorlar, 925 milyar dolar. Yarısından bile aşağıda. Kişi başına düşen gelir, demişler ki, ‘2023 yılında 25 bin dolar yapacağız.’ Demişler ki diyorum evvel seçim beyannamesinde yazdılar, sonra plana bu dahil edildi. Artık diyorlar ki ‘hayır 10 bin 703 dolar olacak.’ Yarısından bile aşağıda.
Ciddi bir başarısızlık: İhracat, bu sene rekor kırdık, ihracatımız çok âlâ diye övünüyoruz. 2011 yılında 2023 yılında biz ihracatı 500 milyar dolara çıkarmayı vadetmişiz. Ne olmuş, 242 milyar dolar. Yarısından bile düşük. Son olarak işsizlik, yüzde 5’e indireceğiz demişiz, artık diyoruz ki işsizlik önümüzdeki yıl yüzde 11,4 olacak. Demek ki vaat edilen amaçlara ulaşamamışız. Hatta yarısına bile ulaşamamışız. Çok önemli bir başarısızlık.
Merkez Bankası’nın döviz kasası boşaltıldı: İstikrar diye bir şey kalmadı iktisatta. Bunun ardında ne var? Kerameti kendinden menkul bir kelam var: ‘Faiz sebep, enflasyon sonuç.’ Dünyada bu türlü bir şey yok. Artık 2018’in Temmuz ayından bu yana bu laf söylendi evvel. Londra’da söylendi, Londra’da bu söylendikten sonra ülkede istikrarlar allak bullak olmaya başladı. Çabucak geri ricat edildi. Fakat allak bullak olan istikrarları tekrar tutturabilmek için Merkez Bankası’nın döviz kasası boşaltıldı. 128 milyar dolar, bugün bir de buna 40 milyar dolar daha ek edin, 168 milyar dolar Merkez Bankası’nın art kapısından buharlaştırıldı. O günden bugüne 3 tane Hazine ve Maliye Bakanı değişti. 4 tane Merkez Bankası lideri gördük.
Asgari fiyat iki ayda açlık sonunun altına indi: Şu andaki idare işbaşına geldiğinde 55 olan tüketici enflasyonu kaçtı? Yüzde 29,75. Tekrar birebir halde üretici fiyatları enflasyonu ya da toptan eşya fiyatları enflasyonu endeksi ne kadardı? Yüzde 30,84. Nereden nereye. Taban fiyat iki ayda açlık hududunun altına indi. Yüzde 50 artırım verdiler, ona karşın minimum fiyat iki ayda açlık hududunun altına indi.
35-40 milyar dolar savaşın bize maliyeti olacağı anlaşılıyor: Bir defa her şeyden evvel Rusya Ukrayna savaşının ticaret, turizm, ihracat yoluyla maliyeti var. İthal ettiğimiz güç fiyatlarındaki artış nedeniyle ödemeler istikrarımız üzerinde tesiri var. Zira baktığımız vakit Rusya bizim turizmde birinci, en yüksek turist gönderen ülke olarak birinci, Ukrayna üçüncü. Sahiden önemli biçimde etkiliyor. Bunun 35-40 milyar dolar savaşın bize maliyeti olacağı anlaşılıyor.
Risk primimiz başkalarına nazaran çok daha süratli artmış: Onun dışında bu savaşla birlikte Avrupa’nın en kıymetli pazarlarında Çin’i falan sollayıp girmemize neden olan ulaştırma marjlarında da önemli bir artış beklentisi ortaya çıkıyor. Bu dediğim 35-40 milyar dolara daha evvel anlattığım yaklaşık 30 milyar Türk lirası maliyet olacak Kur Muhafazalı Mevduat dahil değil. Yeniden artan riskler ve buna bağlı olacak artan faizler dahil değil. Emsal ülkelerle bizim risk primimize baktığımız vakit savaştan sonra bizim risk primimiz başkalarına nazaran çok daha süratli artmış. Bizi geçen bir tane ülke var risk primi artmış, Rusya. Adam savaşta aslında biz savaşta falan değiliz.
Rusya savaşta, biz değil: Tekrar misal ülkelerin kurlarına baktığımız vakit biz bize benzeyen ekonomiler içinde kuru en fazla artan ülkeler içindeyiz. Parası en süratli paha kaybeden yani. Birinci kim, tekrar Rusya. İki yıllık tahvil faizlerindeki yükselişe baktığımız vakit biz yeniden ikinci olmuşuz birinci tekrar Rusya. Söylediğim üzere Rusya savaşta, biz değil.
Buna sahip dünyada öbür bir ülke yok: Tüm bu sıkıntılara karşın şunu bilmemiz lazım ki ülkemizin çok önemli stratejik üstünlükleri var. Türkiye güzel yönetilse bu stratejik üstünlükler bizi, hani o 2023 maksatları falan diyorlar ya onları sollatır bile. Bakın bu ülke 4,5 saatlik uçuş arasında 58 ülkeye, 1,5 milyar nüfusa, 22 trilyon dolarlık bir pazara erişebiliyor. Buna sahip dünyada öbür bir ülke yok. Hele hele bu arz güvenliğinin azaldığı bir ortamda bu muazzam bir avantaj.
Bugün Türkiye’nin olması gereken yer bu değil: Bizim demografik fırsat penceresi dediğimiz bakan nüfusun bakılan nüfusa oranının arttığı az ülkelerden bir tanesiyiz. Bizim hala genç nüfusumuz var. Biz bu iki imkanla dünyadaki gelişmeleri yanlışsız okuyabilsek ve bu ülkeyi istikra içinde yönetebilsek, istişare ile yönetebilsek bugün Türkiye’nin olması gereken yer bu değil. Bugün Türkiye’nin olması gereken yer sahiden söylenildiği üzere dünyanın en gelişmiş birinci 10 iktisadı içinde yerimizi almamız gerekiyor. Bu o denli çok argümanlı bir maksat falan değil. Önümüze çıkan fırsatları, elimizdeki imkanları dikkate alsak ben çok rahat bu gayeye ulaşılabileceğini düşünüyorum.
Yoksulluk patlamış vaziyette: Shakespeare’in bir kelamı var; ‘Güven ruh üzeredir terk ettiği vücuda dönmez.’ Ya da biz şunu derdik, ‘Güven ceylan üzeredir, bir defa çayın yanına çok sıkıntı gelir. Lakin bir defa korkutursan bir daha hiç gelmez.’ Bugün mevcut idareye itimat kalmamış durumda. Siyasetleri iflas etti. İstikrar da kalmamış durumda ülkede. Makro finansal riskler daima artıyor. Yoksulluk patlamış vaziyette.
Merkez Bankası Lideri ile Hazine Ve Maliye Bakanını derhal değiştirin: Hemen alınması gereken tedbirler nelerdir diye bana sorsanız, benim söyleyeceğim öncelikle Merkez Bankası lideri ile Hazine ve Maliye Bakanını derhal değiştirin diyeceğim. Niçin pekala derseniz, Merkez Bankası lideri, kendisine söylenen her şeyi itirazsız kabul etmek… Mesela dediler ki, ‘biz para siyasetini etkisizleştirdik.’ ‘Eyvallah’ dedi, kabul etti. Bunu bir Merkez Bankası lideri niçin kabul ediyor ki.
Demişti ki; kral istemiyoruz, kural istiyoruz: Aslında sorun nedir diye sorduğumuz vakit bana daima Polatlılı bir çiftçinin bize söylediği lafı hatırlıyorum. Demişti ki; ‘Kral istemiyoruz, kural istiyoruz’. Nitekim de kral olan yerde kural olmuyor. Kural olmayan yerde de istikrar olmuyor, huzur olmuyor. Yatım olmuyor, iş olmuyor, aş olmuyor. Önümüzdeki seçim yalnızca idaresi değiştirme seçimi değil birebir vakitte rejimi, sistemi değiştirme seçimi olacak.
Kendileri de söylüyor, biz mental yorgunuyuz diyor: 2022 yılı bütçesi büsbütün artık geçerliliğini yitirmiştir. Bütün iddialar çökmüştür başta kur olmak üzere, enflasyon olmak üzere, münasebetiyle tekrar yapılanmalı. Bu periyotta şu sistemin en fazla ziyan verdiği bölümleri ayağa kaldıracak kıymetlere tartı verecek bir bütçe olması lazım. Yani fakiri kayıracak, siftah edemeyen esnafı kayıracak, bugün traktörüne mazot alamayan çiftçiyi kayıracak biçimde bütçenin harcama önceliklerini değiştirmemiz gerekiyor. Son olarak iktisatta istikrarı bu formda sağladıktan sonra ülkemizin büyüme potansiyelini harekete geçirecek olan hatta onunla birlikte bir grup yapısal ıslahatlara kesinlikle girişilmesi gerekiyor. Pekala bu hükümet bunları yapabilir mi? Bence yapamaz, aslında kendileri de söylüyor, biz mental yorgunuyuz diyor.
Gıda krizinin önüne kesinlikle geçilmesi lazım: Öteden beri uyarıyoruz, Genel Liderimiz da söylüyor evvel ‘Kara Kış Fonu’ dedik, sonra dedik ki besin krizi geliyor, ülkenin bu besin krizinin önüne kesinlikle geçilmesi lazım. Onun için de önemli bir üretim, tarımda üretim planlamasına gereksinimimiz var. Bilhassa stratejik eserlerde alım fiyatlarını ve garantisi açıklanmalı, kontratlı üretime geçilmeli ve bir şey daha söyleyeyim; alana verilen takviye yerine esere dayanak vermeye gitmek lazım. Alana verdiğiniz dayanak bazen üretime dönmeyebiliyor. Hatta şu kaideler altında beşerler dayanakları alıyorlar lakin üretmiyorlar zira ürettiği vakit devletten aldığı dayanağı de kaybediyor. Elinde avucunda bir şey kalmıyor.”
