Bilinmezlerle dolu bir periyoda girdik. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ne kadar sürecek? Petrol kaç dolara çıkacak? Doğalgaz? Buğday? Rusya ve Ukrayna’dan bu yıl turist gelecek mi? Düşüş olacağı aşikâr lakin ne kadar? Rusya’daki Türk şirketleri savaştan ne kadar etkilenecek? Türkiye’nin cari açığı ne kadar büyüyecek? Cari açık şoku yaşanırsa Merkez Bankası’nın rezervleri kâfi mi?
Eskiden risklerin bu türlü sert biçimde arttığı devirlerde hem Merkez Bankası hem iktisat idaresi fevkalâde tedbirler alırdı. Finansal İstikrar Komitesi duruma nazaran süratlice toplanır yahut bir alt komite kurar, kurumlar kendi içlerinde krizi yakından izlemeye yönelik komiteler oluştururdu.
Bu kez Ankara’dan ses çıkmıyor. İşgalin başlamasından bu yana Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yaptığı “Bu düzeylerden dolar almayın, eliniz yanar” açıklaması dışında bir şey duymadık.
Oysa Rusya-Ukrayna krizinden en çok etkilenecek ülkelerin başında Türkiye’nin geldiğini sağır sultan bile duydu. Sayılar belirli: Petrol fiyatlarında 10 dolarlık artış Türkiye’nin cari açığını 4 milyar dolar artırıyor. Geçen yılı 80 dolar civarında bitiren petrolün varil fiyatı kimi uzmanların öngördüğü üzere 130-140 dolara çıkarsa, buradan cari açığa yaklaşık 20 milyar dolar katkı gelir.
Türkiye, Rusya ve Ukrayna’dan yılda yaklaşık 12 milyar dolar ihracat ve turizm geliri elde ediyor. Savaşın uzaması burada da sert düşüşe neden neden olur.
Dış ticaret açığında şimdiden patlama yaşanıyor. Ocak ayında dış ticaret açığı yüzde 234.9 arttı. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2021 Ocak ayında yüzde 83 iken, 2022 Ocak ayında yüzde 63.2’ye geriledi.
Risklerin bu kadar arttığı devirlerde dümende kimin olduğu değerli. Kaptan fırtınalı periyotta aşikâr olur, derler. Eski Merkez Bankası Lideri Rüştü Saraçoğlu’nun da buna misal bir kelamı var: “Merkez Bankası başkanlığı beş yıldır lakin beş günde aşikâr olur.”
Türkiye iktisadının dümeninde şu anda kriz deneyimi olmayan bir takım var. Kriz idaresinin en değerli aktörü olması gereken Merkez Bankası etkisiz elemana dönüştürülmüş durumda.
Bunun son işareti, geçtiğimiz hafta Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik işgalinin başlamasıyla dolar 14 TL’yi aşıp 14.68’e dayandığında piyasaları sakinleştirmeye yönelik açıklamanın Merkez Bankası’ndan değil Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan gelmesiydi. “Böyle bir açıklamanın Merkez Bankası yerine Hazine ve Maliye tarafından yapıldığını birinci kere görüyorum” dedi, geçmişte iktisat idaresinde vazife almış bir kaynağım.
Merkez Bankası’nın atacağı her adım, yapacağı her açıklamanın Bakan’ın onayına sunulmasının istendiği konuşuluyor. Kağıt üzerinde Merkez Bankası elbette bağımsız. Hukuken iki kurum ortasında yalnızca uyum bağlantısı var. Lakin hukuken var olanlar fiiliyatta kalmadı…
Ayrıca Merkez Bankası bu kadar etkisizleştirilmiş olmasa sanki bir yararı dokunur muydu sanki? Merkez Bankası’nın en kritik ünitelerin üst yöneticileri (müdür ve üstü) son iki yılda tasfiye edildi. Bugün kritik ünitelerde deneyimi çok az, hiç kriz yaşamamış isimler misyon yapıyor.
İstanbul’a taşınma nedeniyle bankada tam bir kaos yaşandığı da belirtiliyor. Bu yılın Eylül ayına kadar Ankara’dan İstanbul’a taşınmanın tamamlanacağı açıklandı. Taşınma sürecinde, eski takımlardan yöneticilerden danışman/başuzman atananlardan kimilerinin bankadan ayrılmaya teşvik edildiği sav ediliyor…
Bu durumda Rusya’nın işgalinin bir an evvel bitmesi, bir an evvel ateşkes sağlanması için dua etmekten öteki geriye bir şey kalmıyor. Kriz inşallah Mart ayında biterse turizm dönemini Nisan’da kazasız belasız açarız. Rusya ve Ukrayna’dan tekrar rekor sayıda turist gelir. Savaş bitince petrol de 80 doların altına düşer. Buğday fiyatı da iner. Yazın turizm gelirlerinde yaşanacak patlamayla cari açığı kapatırız. Cari açık kapanınca dolar düşer; dolar niyet enflasyon düşer. Amin.
