Aynı başlığı taşıyan evvelki 2 yazıda oligarşi, oligark ve plütokrasi kavramlarını açmıştık. Bu yazılarda oligarkların sadece Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra ortaya çıkan Rusya Federasyonu ve Bağımsız Devlet Topluluğu üyesi ülkelerde olmadığını söylemiş, bir öteki biçimiyle de olsa, öteki ülkelerde de oligarkların görülebileceğini söylemiştik. Türkiye’de oligark var mı yok mu? Bu soruya kestirmeden “yoktur” yanıtı vermenin yanlış olduğunu belirtmiş, eski maliye bakanı Kemal Unakıtan’ın “Ne komünist ülkeymişiz, sat sat bitmiyor” kelamını hatırlatmıştık.
Gelin yazı dizisinin bu kısmında, Türkiye’de oligarşik nizamın nasıl süratli zenginleşme kaynağı olduğunu açalım.
Çok değil, yalnızca 10 yıllık bir süreci gözleyelim birlikte.
Servet sahipliğinin en tepedekilerine daha yakından bakıldığında ferdî servet üzere görünen listenin aslında birbiriyle organik ilgileri bulunan özel bir sınıfı temsil ettiği dikkat çekiyor. Her biri birbiriyle aile bağları kuran ve iştirakleri bulunan bu isimler Türkiye iktisadını yönetiyor. Üstelik bu birinci 100 uzun devirli süreçlerde servetlerine servet katıyor. Faiz düştüğünde gayrimenkul zenginleri öne çıkıyor, faiz yükseldiğinde Türk Lirası cinsinden nakit zenginleri servet biriktiriyor. Doların Lira karşısında kıymeti artsa da azalsa da bir biçimiyle varlıklarını büyütebiliyorlar. Üstelik servetlerinin tehlikeye girmesi halinde, yurtdışı kontakları sayesinde ülkeyi rahatlıkla terk edebiliyorlar. Hükümetle kurdukları bağlar sayesinde lobi faaliyetleri yürütebiliyorlar.
Tepedeki milyonerler en alttaki milyonlar
2010 yılını Forbes Listesi’nde listenin en başında bulunan isim 3 milyar dolarlık servetiyle Hüsnü Özyeğin’di. Özyeğin’i 2,9 milyar dolarlık servetiyle Mehmet Emin Karamehmet takip etmiş, 3’üncülükte de 2,6 milyar dolarlık servetiyle Şarık Tara bulunmuştu. Bugünün önderi Murat Ülker 2010’da 5’inci sıradaydı. Bugünkü listede 37’nci olan tanınan müteahhit Ali Ağaoğlu ise 2010’da Murat Ülker’in çabucak akabinde 6’ncı sırada bulunuyordu. 10 yılda listede yer değiştirenler olsa da liste üç aşağı beş üst birebir kaldı. Lakin yükselenlerden kimileri dikkat çekiyor.
Limak ortaklarının serveti yüzde 260 büyüdü
Limak Holding’in ortakları Sezai Bacaksız ve Nihat Özdemir 2010 yılında 500’er milyon dolarlık ferdî servetle 74’üncü sırayı paylaşıyorlardır. Forbes Listesi’ne nazaran 2010’lu yıllar Limak Holding’e yaradı. Çünkü ortadan geçen 10 yılın sonunda bu ortaklar birinci 100’de 65 basamak birden yükselerek 9’unculuğu paylaşıyor. 3’üncü Havalimanı, güç dağıtım şirketleri ve elektrik üretim şirketleri ihalelerinden ismi sıkça duyulan Limak Holding’in ortaklarının 2020’de 1,8’er milyar dolar servetleri bulunuyor. 2021’de ise bu meblağ 2,3 milyar dolara yükseliyor. Buraya dikkat çekelim, pandeminin gölgesinde açlıkla sınandığımız periyotta servetinizi 500 milyon dolar artırmak sizce büyük bir girişimcilik başarısı mı? Böylelikle dolar bazında dahi hesaplansa Limak Holding’in ortaklarının servetleri 10 yılda yüzde 260 oranında büyüdü.
Medya işine girmek Demirören’e yaradı!
2010 yılında en güçlü birinci 100 Türk listesine Demirören kümesinden listeye giren tek kişi 400 milyon dolarlık servetiyle 88’inci olan Erdoğan Demirören’di. Baba Demirören 2018 yılında hayatını kaybetti fakat mirasçıları servetini son 10 yılda katladı. 2020’de birinci 100’de Demirören Ailesi’nden 3 temsilci birinci 100’de. Yıldırım, Fikret Tayfun ve Meltem Demirören’in bugünkü toplam serveti 1 milyar 550 milyon dolar.
2010’lar Cengiz Ailesi’nin yılları oldu
10 yıl evvelki Forbes listesinde yalnızca Ahmet Cengiz 350 milyon dolarlık servetiyle birinci 100 listesindeydi. Limak, MNG üzere o da kamu ihaleleriyle ismi sıkça duyulan iş insanları ortasında bulunuyor. 2020 yılındaki Forbes listesinde Cengiz Ailesi’nden tam 4 temsilci artık birinci 100’de. Ahmet Cengiz’in yanısıra Mehmet, Ekrem ve Erdem Cengiz de 550’şer milyon dolarlık servetleriyle birinci 100’ün ağır topları haline geldiler. 10 yıl evvel listede 350 milyon dolarla temsil edilen Cengiz’in bugün listede 2,2 milyar doları bulunuyor.
Bu tablo günün sonunda bize bir şey resmediyor. Türkiye’nin ulusal geliri dolar bazında 9 yıldır küçülüyor. Geniş halk kesitlerinin geliri de tıpkı biçimde. Lakin bir kısım sermayedar paralarına para katıyor. Bu gelişme siyasetin takviyesi olmadan gerçekleşebilir mi? Buna vereceğiniz yanıt aksiyse, “Türkiye’de oligark yoktur” üzere bir varsayımımız neden olsun? İsimler tartışılır, kim oligark kim değil konuşulur. Fakat Türkiye’de de oligark vardır!
NOT: Yazı dizisinin 3’üncü kısmının Perşembe günü yayımlanacağını söylemiştim. İş yoğunluğu nedeniyle Cuma’ya sarktı. Okuyuculardan özür dilerim.
