Cuma günkü yazımda https://halktv.com.tr/makale/milli-piyango-gercekleri-1-hasilat-sozu-tuttu-mu-ceza-odendi-mi-673590 Ulusal Piyango’yu özelleştirmeden alan Demirören ile İtalyan ortağı Sisal’in taahhüt ettiği hasılatı elde edip etmediğini, etmediyse ceza ödeyip ödemediğini sormuştum. (Türkiye’de açıklanmayan bu bilgiyi Sisal’in İtalya’da açıkladığı faaliyet raporunda bulmuş ve taahhüt edilen hasılatın elde edilemediğini fakat ceza da ödenmediğini görmüştük.)
Bugün evvel Demirören ile yabancı ortağının bu yıl devlete ne kadar para ödemesi gerektiğini hesaplayalım (Malum seçim yaklaşıyor, yeni iktidar bu hesaba muhtaçlık duyacak), daha sonra Ulusal Piyango’da maliyetleri düşürme kelamını tutup tutmadıklarına ve bayilerin durumuna bakalım.
2022’de ne olacak?
Sözleşme kararlarına nazaran 2022 yılının hasılat taahhüt meblağı bir evvelki yılın taahhüt fiyatına yüzde 20 + tüketici enflasyonu eklenmesiyle hesaplanacak. 2021 yılında Demirören ve ortağının tutturamadığı taahhüt meblağı 12 milyar 545 milyon TL idi. Bunun üzerine yüzde 20 + TÜFE eklenerek 2022 yılının hasılat taahhüt fiyatının belirlenmiş olması lazım.
2021 yılında TÜFE ne kadar oldu? TÜİK datalarına nazaran yüzde 36,08. Buna nazaran 2022 yılı hasılat taahhüdünün 2021 yılı taahhüdünün yüzde 56.08 arttırılarak belirlenmesi gerekir. Yani 12,5 milyar TL’yi yüzde 56 arttırırsak, 2022 hasılat taahhüdünün 19,5 milyar TL olması gerekir. Lakin, burada bizi bir sürpriz daha bekliyor. Varlık Fonu, Merkez Bankası’ndan daha ‘öngörülü’ davranarak enflasyonun patlayacağını öngörmüş ve 2019 yılında kontrata çok farklı bir unsur koymuş. Nedir mukaveledeki bu husus? Varlık Fonu ile Sisal-Şans ortasındaki kontratın 13.1 hususunda şöyle deniyor: “2021, 2022 ve 2023 Mali Yıllarında evvelki yılın Yurt içi TÜFE oranına bir evvelki yılın Minimum Hasılat Taahhüdünün yüzde 20 (yüzde yirmi)’si eklenmesi sureti ile Taban Hasılat Taahhüdü güncellenecektir. Şu kadar ki, Yurt İçi TÜFE oranının rastgele bir Mali Yıl için yüzde 15’in üzerinde olması halinde ilgili yıl için Minimum Hasılat Taahhüdü’nün artış oranı yüzde 15 olarak kabul edilecektir.”
Türkçe meali: Enflasyon yüzde 50 de olsa, yüzde 100 de olsa şirketin hasılat taahhüdü arttırılırken en fazla yüzde 15 olarak uygulanacak! Hakikaten harikulade bir öngörü! Yatırımcıya işte takviye bu türlü olur…
Neyse hesabımızı tekrar yapalım ve TÜFE oranının yüzde 15 olarak alalım. Sonuç olarak, 12,5 milyarı yüzde 35 (yüzde 20 + yüzde 15) arttıralım. Böylelikle 2022’de Demirören ve ortağının en az 16 milyar 800 milyon TL hasılat yapmayı taahhüt ettiğini hesaplıyoruz.
Kendilerine Varlık Fonu tarafından bu hususta da bir ‘kolaylık’ getirilip getirilmediğini bilmiyoruz. Bekleyip göreceğiz.
“Maliyetler düşecek” kelamı yerine getirildi mi?
Türkiye Varlık Fonu’nun argümanına nazaran oyunlar Ulusal Piyango yönetimi yani devlet tarafından oynatılırken hasılatın yüzde 13,5’i maliyetlere gidiyordu ve bu oran yüzde 9,5’e düşecekti.
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, verilen yüzde 13,5 oranı yanlış. Yani Varlık Fonu ve danışmanı Ernst&Young bu maliyeti yanlış hesaplamış. Gerçek oran yüzde 12,3’tü. (Varlık Fonu, Ernst&Young tarafından nasıl yanıltıldığını öğrenmek isterse dataları iletebiliriz.) Bu ortada birebir danışmanlık şirketinin daha evvel yapılan ve başarısızlıkla sonuçlanan iki Ulusal Piyango özelleştirme ihalesinde Özelleştirme İdaresi’nin danışmanlığını yapmış olduğunu hatırlamakta yarar var.
Geçmişte bayilere satış ve ikramiye ödeme primi ismi altında yapılan ödemelerin oranı ise hasılatın yüzde 9,7’sine tekabül ediyordu. Yani yüzde 12,3’lük maliyetin yüzde 9,7’lik kısmı bayilere ödenen primlerdi. Ulusal Piyango’nun özelleştirme öncesinde 10,700’ü seyyar ve 4,900’ü sabit olmak üzere toplam 15,600 bayisi vardı.
Demirören bugün Varlık Fonu’ndan ne kadar hisse alıyor? Satışların yüzde 9,5’i (Buna bayi primleri dahil). Oransal olarak bakıldığında güya devletin cebinden daha az para çıkıyor, maliyet düşmüş üzere görünüyor. Fakat maalesef o denli değil. Düşen tek şey var, bayilere ödenen prim oranı. Ulusal Piyango Yönetimi vaktinde yüzde 9,7 olan bayi prim oranı, Sisal-Şans ve Varlık Fonu tarafından, bayilerin ve Ulusal Piyango esnaf odalarının bütün itirazlarına karşın yüzde 4’e düşürüldü. Bu da brüt sayı. Yüzde 15’lik stopaj kesintisi düşüldüğünde bayinin eline yüzde 3.4 geçiyor.
Üstelik Demirören oyunlarının değerli bir kısmını online kendi online platformundan oynattığı için yaptığı satışların bu kısmı için bayilere rastgele bir kurul da ödemiyor. Yani aslında şirkete ödenen yüzde 9,5 in içinde bayilere ödenen hisse, yüzde 3,4’ün de çok çok altında.
Biz, tekrar de olumlu bakarak bayilere yüzde 4 net verildiğini varsayalım ve Ulusal Piyango Yönetimi devri ile Varlık Fonu/Sisal-Şans devrini operasyonel maliyetler açısından karşılaştıralım. Bakalım, kim daha verimli işletiyormuş.
Hesap ortada: Varlık Fonu, bayilerin aldığı kurulu yarısından daha azına indirip onları mağdur ederken, geçmişte Ulusal Piyango İdaresi’nin yaptığı tıpkı işi iki katından fazla bir operasyon maliyetiyle yaptırıyor. Olan, birden fazla dar gelirli, emekli, kimileri engelli, terör gazisi ve şehit yakını olan bayilere olmuş maalesef.
Bayiler konusuna birazdan tekrar geleceğiz, lakin evvel son bir hesap daha yapalım. Demirören ve ortağı satışları artırdı lakin satışlardan yüzde aldıkları için kendi kârları da birebir oranda arttı. Sisal’in mali raporundan daha evvel hesapladığımız üzere 2021’de 11,3 milyar satış yapıldığını varsayarsak, operasyon maliyeti olarak Sisal-Şans’a ödenen paranın (bayi komitesi düşüldükten sonra) bunun yüzde 5,5’i, yani 621,5 milyon TL olduğunu buluyoruz. Özelleştirme gerçekleştirilmemiş ve birebir satışı Ulusal Piyango Yönetimi yapmış olsaydı, operasyonel maliyeti yüzde 2,6, yani 293,8 milyon TL olacaktı. Yani, Varlık Fonu tıpkı iş için devletin ödeyeceği ölçünün iki katından fazla ödüyor ve ortadaki fark yalnızca 2021 yılı için 317,7 milyon TL!
“Ama kamuya aktarılan kaynak arttı” denebilir. Ulusal Piyango İdaresi’nin 2018 faaliyet raporuna tekrar dönelim.
Özelleştirme öncesinde 2018 yılında Ulusal Piyango Yönetimi tarafından kamuya 1 milyar 586 milyon TL kaynak sağlamış Bunu o yıl yapılan satışa oranlarsak, Ulusal Piyango İdaresi’nin satışlardan elde ettiği gelirin yüzde 46,7’sini kamuya kaynak olarak aktardığını görüyoruz.
Varlık Fonu’nun yaptığı açıklamalara nazaran özelleştirmeden sonra elde edilecek hasılatın yüzde 31,5’i kamuya kalacak ki, bu yüzde 10 oranındaki Talih Oyunları Vergisinden ve yüzde 21,5 Varlık Fonu hissesinden oluşuyor. Şu anda KDV yok, zira sıfırlandı. Satışlardan kalan ölçünün yüzde 59’u ikramiyeye yüzde 9,5’i de Sisal-Şans’a gidiyor. Yani oransal açıdan baktığımızda kamuya aktarılan kaynaklarda yüzde 46,7’den yüzde 31,5’e düşüş var!
Konuya öbür bir açıdan bakalım, sanki oyunlar Sisal-Şans’a geçtikten sonra kamuya aktarılan kaynak ve devletin oyunların işletimi için ödediği para kaç kat arttı?
Aşağıdaki tabloda özetledim:
Yani devlet, bayilerin kuruldan kısarak, onları mağdur etme kıymetine şirkete 2,8 kat daha fazla öderken, kamuya aktarılan kaynak ise yalnızca 2 kat artmış. Öbür bir deyişle astarı yüzünden değerliye gelmiş.
Akla şu soru da geliyor. Sanki, oyunlar MPİ’deyken Sisal-Şans’a sağlanan tıpkı ‘kolaylıklar’ sağlansaydı, Yönetim tıpkı hasılatı ya da daha fazlasını yapamaz mıydı?
Nedir bu ‘kolaylıklar’:
Sorumun karşılığını size bırakıyorum.
Bayilerin durumu?
Bayi kurullarının Sisal-Şans tarafından yüzde 10’lar düzeyinden yüzde 4’e düşürüldüğünü üstte görmüştük. Aslında bayilerin eline geçen, ödedikleri stopaj vergisi ve Sisal-Şans’ın oyunları kendi sanal platformu üzerinden de oynanması nedeniyle daha da düşük. Pekala bayiler ne durumda? Onların sesine kulak verelim.
Sözcü gazetesinde 28 Aralık 2021 tarihinde yer alan bir haberde şu bilgiler yer alıyor:
“Milli Piyango’nun Şisal Şans’a devredilmesi ile primlerin yüzde 9.75’ten 4.25’e çekildiğini söyleyen seyyar bilet satıcıları para kazanamadıkları için işi bırakıyor. Yerleşik dükkanlarda ise primler yüzde 3.5. Bu gerileme ile Türkiye’de 8 bin civarında olan gezici Ulusal Piyango satıcısı sayısı 1000’e kadar düşerken yalnızca 460’ı alanda çalışıyor. İstanbul Ulusal Piyango Satıcıları Esnaf Odası’na bağlı üye sayısı 1500’den 600’e kadar düştü. İstanbul Ulusal Piyango Satıcıları Esnaf Odası Lideri Ahmet Yazıcı, üyelerin tamamının da etkin olarak çalışmadığını söylüyor. Bu yıl sokaklarda bayi sayısındaki azalmanın nedeninin de bu olduğunu anlatıyor.
İsmini vermek istemeyen bir bayi, ‘Kazancım yarı yarıya düştü. Beşerler inancını kaybetti artık satış yapamıyoruz, evvelce günlük 1000 bilet satıyordum artık 200-300 satabiliyorum’ diyor.
Yerleşik bir bayi ise bilet satışlarının bu yıl lakin yüzde 20’leri bulabileceğini söyleyerek ‘Yurttaş kazanmıyor, bayi kazanmıyor, kim kazanıyor bu piyangodan. Geçen yıla nazaran yüzde 50 düştü satışlarımız’ diye konuşuyor.” https://t24.com.tr/haber/milli-piyango-biletlerinin-satisi-bu-yil-guvensizlik-nedeniyle-dustu,1003972
Sözcü’nün haberindeki bayinin sorusunu tekrarlayarak bitirelim: “Yurttaş kazanmıyor, bayi kazanmıyor, kim kazanıyor bu piyangodan?”
