Cumhur İttifakı’nın hazırladığı Seçim Kanunu taslağı açıklandı. Kanun teklifi ile milletvekilleri seçim kanununda yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7 olarak belirlendi.
İşte Seçim Kanunu teklifinin tam metni:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA
Milletvekili Seçimi Kanunu ile birtakım Kanunlarda değişiklik yapılmasına dair Kanun teklifimiz; genel münasebeti, husus münasebetleri ve karşılaştırma cetveli ile birlikte ekte sunulmuştur.
Gereği hürmetle arz olunur. 14.03.2022
Milletvekili Seçimi Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi
MADDE I- 10/6/1983 tarihli ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü unsurunun birinci fıkrasında yer alan “oyların %10 ‘unu” ibaresi “oyların %7 ‘sini” biçiminde, tıpkı fıkra ile üçüncü fıkrada yer alan “yüzde onluk” ibareleri “yüzde yedilik” biçiminde değiştirilmiştir.
MADDE 2- 2839 sayılı Kanunun 34 üncü hususunun birinci fıkrasında yer alan “ittifakların” ibaresi “ittifakı oluşturan partilerin” formunda değiştirilmiş; üçüncü fıkrada yer alan “ittifakların ve”, “ve ittifakların” ve ittifaklara” ibareleri husus metninden çıkartılmış, son fıkra aşağıdaki halde değiştirilmiştir.
“İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim etraflarında milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim etrafında almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak bu unsurun üçüncüfıkrasına nazaran yapılır. “
MADDE 3- 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 36 ncı unsurunun birinci fıkrasında yer alan “veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde kümesi bulunması” ibaresi husus metninden çıkarılmış, hususa aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanununda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen mühletler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki seferden fazla ihmal etmemiş olma şartıyla seçime katılma hakkını koruma eder. ‘
MADDE 4- 26/4/1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Kararları ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 14 üncü unsurunun birinci fıkrasının (11) numaralı bendinde yer alan “veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde kümelerinin bulunması” ibaresi husus metninden çıkarılmış, bendin sonuna aşağıdaki paragraf eklenmiştir.
“Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanununda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen mühletler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki kezden fazla ihmal etmemiş olma şartıyla seçime katılma hakkını koruma eder. “
MADDE 5- 298 sayılı Kanunun 15 inci unsurunun birinci fıkrası aşağıdaki biçimde değiştirilmiştir.
“İl seçim heyeti bir lider, iki asıl ve iki de yedek üyeden oluşur. Vilayet seçim konseyi lider ve asıl üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, vilayet merkezinde misyon yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından birinci derece isimli yargı adalet komitesince yapılan kura çekimiyle tespit edilir. Kura çekiminde birinci çıkan lider, sonraki iki üye asil ve en son çıkan iki üye de yedek üye olarak belirlenir. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin olmaması durumunda en kıdemli yargıçtan başlayarak eksikler tamamlanır. Bu suretle kurulan vilayet seçim heyeti iki yıl müddet ile vazife yapar. Yargıçların kıdemi, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Yargıçlar ve Savcılar Kanununun 15 inci unsuruna nazaran belirlenir. “
MADDE 6- 298 sayılı Kanunun 18 inci hususunun birinci fıkrasındaki “İlçedeki en kıdemli hakim konseyin başkanıdır” Tabiri çıkartılarak yerine “İlçelerde, ilçede misyon yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından, merkez ilçelerde ise vilayet seçim şurası lider ve üyelere ait kura çekiminden sonra kalan listeden olacak biçimde vilayet merkezinde misyon yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından birinci derece isimli yargı adalet komitesince yapılan kura çekimiyle belirlenen hakim üye şuraya başkanlık eder. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin olmaması durumunda en kıdemli hakim şuranın lideri olur. Kura çekimine dahil olmak istemeyen yargıçlar yazılı olarak komiteye başvur. Misyon için kâfi sayıda öbür hakimin olması halinde kuraya dahil olmak istemeyenler listeden çıkartılır. ” sözü eklenmiştir.
MADDE 7-298 sayılı Kanunun 23 üncü hususuna beşinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Sandık konseyine üye bildirme hakkı olan bir parti; oluru olmadan öbür bir parti üyesini sandık heyeti üyesi olarak gösteremez. “
MADDE 8- 298 sayılı Kanunun 33 üncü hususuna aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“2972 sayılı Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun uyarınca yapılacak seçimlerde, birinci fıkra yeterince yerleşim yeri adresine nazaran oluşturulan bir yıl evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme süreçleri yapılır. “
MADDE 9- 298 sayılı Kanunun 36 ncı hususunun birinci fıkrasına birinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümle eklenmiştir.
“Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyenler, en son seçmen olduğu adrese nazaran seçmen listelerine kaydedilirler. “
MADDE 10- 298 sayılı Kanunun 43 üncü unsurunun birinci fıkrasına “Seçmen kütüğünde yazılı adreslerine” İbaresinden sonra gelmek üzere “Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyenler ise en son seçmen olduğu adreslerine” ibaresi eklenmiştir.
MADDE II- 298 sayılı Kanunun
a) 65 inci unsurunun başlığı “Bakanlara ait yasaklar:” biçiminde değiştirilmiş ve hususun birinci ve ikinci fıkralarında yer alan “Başbakan ve” ibaresi husus metninden çıkarılmıştır.
b) 66 ncı unsurunda yer alan “Başbakan, ” ibaresi husus metninden çıkarılmıştır.
2
c) 155 inci unsurunun başlığı “Bakanların yasaklara uymamaları. formunda değiştirilmiştir.
MADDE 12- 18/1/1984 tarihli ve 2972 sayılı Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun 32 nci hususuna aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Seçim sonucuna nazaran, birinci sırada yer alan muhtar adayı seçilme yeterliliğine sahip olduğunu en geç bir ay içinde belgelendirmesi halinde kendisine seçim kazandığına dair ilçe seçim kurulunca Mazbata verilir. Aksi halde ikinciye, daha sonra üçüncüye ve nihayet seçilme ehliyetine sahip aday bulunana kadar bu süreç yapılır. İlçe Seçim heyetinin bu konuda vermiş olduğu kararlara karşı iki gün içerisinde Vilayet Seçim Şurasına itiraz edilebilir. Vilayet Seçim Konseyinin vermiş olduğu kararlar katidir. “
MADDE 13-298 sayılı Kanuna aşağıdaki süreksiz husus eklenmiştir.
“GEÇİCİ UNSUR 24-11 seçim heyeti lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderleri, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren 3 ay içinde, 15 ve 18 inci unsurlarda yapılan değişikliklere nazaran tekrar belirlenir. Bu biçimde belirlenen lider ve üyeler, evvelki lider ve üyelerin misyon mühletini tamamlar.
MADDE 14- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
MADDE 15- Bu Kanun kararlarını Cumhurbaşkanı yürütür.
GENEL GEREKÇE
Siyasi partiler ve seçimler, demokratik siyasal hayatın vazgeçilmez ögeleridir. Nitekim siyasi partiler, demokrasinin örgütlü yanını, seçimler ise, millet egemenliğinin görünür yanını ortaya koyan araçlardır. Bu nedenledir ki siyasi partilere ait kanunlar ile seçimlerle ilgili kanunlar, hem içerik ve hem de uygulama ile ülkenin demokrasi standardını gösteren kıymetli dokümanlardır.
Ülkemizde seçimler, uzun yıllardır yerleşmiş uygulamalar ve kanunlar çerçevesinde özgür, eşit, kapalı oy açık sayım ve döküm temellerine nazaran, yargı idare ve kontrolünde yapılmaktadır.
Temsilde adalet idarede istikrar unsurlarının, tıpkı anda gerçekleştirilmesi olağanüstü sıkıntı, gaye farklılığı gösteren kavramlardır. Gerek bu kanun değişikliğiyle gerekse evvelki genel seçim ve milletvekili seçim kanunlarında bu kavramların dengelenmesi ve hayat bulması konusunda bir gayret olduğu muhakkaktır. Demokratik ülkelerde, bu iki kavramın uyumlaştırılmasında yaşanacak zorluklar karşısında bu prensiplerin hangisine tartı verileceği, o ülkenin siyasi birikim ve toplumsal deneyimlerine nazaran değişiklik gösterir. Bu mevzuda en başat örnek, seçimlerde uygulanan ülke barajıdır denebilir. Bu kanun teklifi ile 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununda %10 olarak uygulanan ülke seçim barajının %7’ye indirilmesi önerilmektedir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin idarede istikrar prensibini güçlendirdiği göz önüne alındığında, değişiklikle ülke seçim barajında bir ölçü indirim yapılarak daha fazla partinin, fikrin Meclis’te temsili, münasebetiyle temsilde adalet perspektifinin güçlendirilmesi hedeflenmiştir.
2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun 34 üncü hususuna nazaran ittifakı oluşturan siyasi partilerin milletvekili sayıları, ittifakın aldığı toplam milletvekili sayısının, ittifak içinde yer alan her bir partinin aldığı oy oranına nazaran ittifak içinde dağıtılmasıyla hesaplanmaktadır.
Değişiklik teklifi ile ittifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak içinde elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulamasıyla belirlenecek. Önerilen bu değişiklikle siyasi partilerin hukuksal kişiliklerine takviye verilmiş, ittifak oluşturmayı hedefleyen ortak gaye ve amaçlar yanında, program ve ittifak dışı amaçlar itibariyle ittifak içinde görünür olan her partinin, ittifak dışındaki görünürlüğü güçlendirilmiştir. Ayrıyeten siyasi parti tercihlerinde, muhakkak ortak maksat yahut amaçlar ötesinde, seçmen iradesinin kendi partisi dışında öteki partilere yansımaması da gözetilmektedir.
2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununda siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi ‘nde küme oluşturmuş olmaları bir seçenek olarak kâfi görülür olduğu bilinmektedir. Oysa TBMM’de kümesi bulunmak meclis faaliyetleri ile alakalı bir konudur. Bu sebepledir ki, parti kümeleri ile İlgili bahisler ayrıntılı bir biçimde Meclis İçtüzüğü içerisinde yer almaktadır. Demokrasi bir tarafıyla örgütlü toplum demektir. Örgütlenmenin en özgün halini siyasi partiler oluşturur. Siyasi partilerin örgütlülüğü demokrasinin yaygın ve iştirakçi olmasının önünü açmaktadır. Seçime katılmak için teşkilatlanma ve kongrelerini yapmış olma kaidesi kâfi bir koşul olarak öne çıkarılmış, vekillerin bu maksatla araçsallaştırılmaları siyasi etik bakımından gerçek bulunmamıştır. Değişiklikle bu konu gözetilerek, salt küme kurmuş olmak seçime katılmak için kâfi görülmemiş, siyasi partilerin örgütlülüğü önemsenmiştir.
Teklifle ayrıyeten;
İl seçim konseyi lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderinin birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından kura ile belirlenmesi, siyasi partilerin sandık heyetine üye adayı bildirmelerine ait konular ile seçmen kütüklerindeki haksızlığa ve sapmalara yol açan sıkıntıların izalesine ait nizam kurallarına yer verilmiştir.
Özetle bu kanun teklifi değişikliği ile ülkemizin yükselmiş olan demokrasi çıtasının ve standardının daha da yükselmesi, demokratik ülkeler ortasında yerinin daha da sağlamlaşması, Cumhurbaşkanlığı İdare Sistemi ile ulaşılan idarede istikrarın temsilde adalet ile güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.
MADDE GEREKÇELERİ
GEREKÇE UNSUR I- Siyasi partiler, demokratik siyasal hayatın en temel ögeleridir. Bireyin ve toplumun fikirleri siyasi partiler aracılığıyla idarede kendine yer bulmaktadır. Anayasanın 67 nci husus kararına nazaran; seçimler ve halkoylamaları özgür, eşit, bâtın, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm temellerine nazaran yargı idare ve kontrolü altında yapılmaktadır. Ayrıyeten; seçim kanunlarının temsilde adalet ve idarede istikrar prensiplerini bağdaştıracak biçimde düzenlenmesi gerektiği de karar altına alınmıştır.
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü hususunda değişiklik yapılarak yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7′ ye indirilmektedir. Böylece, ülke seçim barajının yüzde 7 olarak uygulanması ile birlikte idarede istikrarı örselemeden daha fazla partinin ve fikrin yasama organında temsil edilebilir olması amaçlanmıştır.
GEREKÇE UNSUR 2- 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununa nazaran; siyasi partilerin milletvekili çıkarabilmesi için ya tek başına ülke seçim barajım geçmesi ya da bir ittifak içerisinde yer alması ve bu ittifakın toplam oyunun geçerli oylara nazaran belirlenmiş ülke barajını geçmesi gerekmektedir. Ayrıyeten seçim etrafında çıkarabilecekleri milletvekili sayısının hesaplanmasında, birlikte aldıkları toplam geçerli oy sayısı dikkate alınmaktadır. Sonra da ittifak içerisinde yer alan partilere düşen milletvekili sayısı, ittifakta yer alan partilerin aldıkları oyların kıyaslanması ile ittifak içinde belirlenmektedir.
2839 sayılı Kanunun 34 üncü unsurunda yapılması önerilen değişiklik ile; ittifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak içinde elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulamasıyla belirlenecek. Önerilen bu değişiklikle siyasi partilerin hükmî kişiliklerine takviye verilmiş, ittifak oluşturmayı hedefleyen ortak hedef ve maksatlar yanında, program ve ittifak dışı amaçlar itibariyle ittifak içinde görünür olan her partinin, ittifak dışındaki görünürlüğü güçlendirilmiştir. Ayrıyeten siyasi parti tercihlerinde, muhakkak ortak gaye yahut maksatlar ötesinde, seçmen iradesinin kendi partisi dışında öbür partilere yansıyacak sonuçlar doğurur olmaması dikkate alınmıştır.
GEREKÇE HUSUS 3- Siyasi partilerin yasama organında küme oluşturmuş olmaları, yasama organı faaliyetlerine kurumsal olarak katılmalarına ait bir düzenlemedir. Bu nedenledir ki kümeye sahip olmanın sağladığı avantajlar yasama organı iç tüzüklerinde yer almaktadır.
Demokrasi örgütlü toplumu önemser. Demokratik kriterlere nazaran örgütlenmenin en özgün modellerini siyasi partiler oluşturur. Bu nedenle siyasi partilerin seçime katılabilmelerinde belirli seviyede örgütlü bir yapıya kavuşmuş ve karar organlarını oluşturmuş olmaları aranmaktadır. Bu mülahazalarla örgütlenmeyi göz gerisi ederek salt küme kurmuş olabilmek seçime katılabilmenin kâfi kaidesinden biri olması uygun görülmemiş, vekillerin bu hedefle araçsallaştırılmaları etik bulunmamış, bu nedenlerle unsur kapsamından çıkarılması uygun görülmüştür.
Ayrıca siyasi partilerin, kuruluşundan sonra yapılacak, seçime katılabilmek için aranan taban örgütlülük ölçütünün, daha sonra yapılacak tüm seçimlerde aranması hususu, hususa ek edilen fıkra ile açıklığa kavuşturulmuştur.
GEREKÇE HUSUS 4- Husus 3’ün münasebetidir.
GEREKÇE HUSUS 5- Husus ile; 298 sayılı Kanunun 15 inci unsurunun birinci fıkrasında değişiklik yapılmaktadır. Lider ve asıl üyeler isimli yargı birinci derece mahkemesi komitelerince birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından yapılan kura ile iki yılda bir belirlenecektir. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin bulunmaması durumunda, en kıdemli yargıçtan başlayarak eksiklikler tamamlanacaktır.
Değişiklikle birlikte Vilayet seçim heyeti yedek üye seçimine ait belirsizlik giderilmektedir. Ayrıyeten seçimlerin adil ve şeffaf biçimde yapılmasında faal bir rol oynayan vilayet seçim heyetinin tartışmalara mahal vermeksizin kura ile oluşturulması öngörülmektedir.
GEREKÇE HUSUS 6- Anayasamıza nazaran seçimlerin yapılmasını gözetlemek ve denetlemekle vazifeli yargı erkinin yargısal faaliyetlerle ilgili görevlendirmede ölçüt olarak oluşturup dikkate aldığı kriterler, seçim görevlendirmelerinde de dikkate alınmıştır.
GEREKÇE UNSUR 7- 298 sayılı Kanunun 23 üncü hususunda “sandık şurası üyeliği” düzenlenmektedir. Bu hususa yeni bir fıkra eklenerek, partilerin öteki bir partinin üyesi olan bir kişiyi, lakin o kişinin onayı ile sandık konseyi üyesi olarak görevlendirilebileceği düzenlenmektedir.
Seçim sandıklarının güvenliği ve kontrolü sandık heyeti üyeleri aracılığıyla temin edilmektedir. Öbür bir partinin üyesi olan bir kişinin oluru olmadan başka bir siyasi parti tarafından sandık şurası üyesi olarak görevlendirilmesi durumunda oluşabilecek problemleri önlemek için kişinin olurunun varlığı aranarak, uygulamada kimi yerlerde yaşanan gereksiz tartışmaların önlenmesi amaçlanmıştır.
GEREKÇE UNSUR 8- Unsur ile 298 sayılı Kanunun 33 üncü unsuruna fıkra eklenmektedir. Eklenen fıkra ile 2972 sayılı Kanun uyarınca yapılacak seçimlerde yerleşim yeri adresine nazaran bir yıl evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme süreçleri yapılacaktır. Düzenleme ile fiili duruma karşıt halde adres değiştirmek suretiyle adil seçim sistemini bozan uygulamaların önüne geçilmesi ve seçmen iradesinin sandığa net bir halde yansıtılması amaçlanmaktadır. Ayrıyeten bilindiği üzere Büyükşehir ve başka belediyelere merkezi bütçeden sağlanan lokal idare hisselerinde adres kayıt sistemindeki bilgiler dikkate alındığından seçmen kütüğü taşınmasıyla bu alanda doğabilecek sapmalar önlenmesi amaçlanmıştır.
GEREKÇE HUSUS 9-Madde ile 298 sayılı Kanunun 36 ncı unsurunun birinci fıkrasına cümle eklenmektedir. Düzenleme ile adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyen vatandaşlar en son seçmen olduğu adrese nazaran seçmen listelerinde yer alacaklardır. Böylelikle adresinin kapanmış olması sebebiyle seçmen listesinde yer alamadığı için oy kullanma hakkının kaybedilmesinin önüne geçilmek amaçlanmış, bu türlü bir durumla karşılaşan seçmenlerin nerede oy kullanacağı yasal yere kavuşturulmuştur.
GEREKÇE HUSUS 10- 298 sayılı Kanunun 43 üncü hususunda teklifin 9 uncu unsuru ile 298 sayılı Kanunun 36 ncı unsurunda yapılan değişiklikle uyumlu teknik düzenleme yapılmaktadır.
GEREKÇE UNSUR II- Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle ahenk düzenlemesi yapılmaktadır.
GEREKÇE UNSUR 12-Madde ile 2972 sayılı kanunun 32 inci unsuruna fıkra eklenmektedir. Düzenleme ile ekseriyet sistemine nazaran seçilen muhtarın seçilme yeterliliğine sahip olduğunu bir ay içerisinde belgelendirmesi gerekmektedir. Aksi takdirde kendisinden sonra gelen seçilme ehliyetine sahip muhtar adayına İlçe Seçim Kurulunca Mazbata verilecektir. Böylece muhtarlığı kazanan adayın kısa müddette mutlaklaşması ile seçim yapılan bölgede yaşanan toplumsal problemlerin ve siyasal belirsizliklerin ortadan kaldırılması hedeflenmektedir.
GEREKÇE HUSUS 13- Husus ile vilayet seçim şurası lider ve üyeleriyle ilçe seçim şurası liderlerinin belirlenmesine ait 15 ve 18 inci hususlarda yapılan değişikliklere uygun olarak mevcut lider ve üyelerin yine belirlenmesi öngörülmekle uygulama yeknesaklığının oluşumu hedeflenmiştir.
GEREKÇE UNSUR 14- Yürürlük unsurudur.
GEREKÇE UNSUR 15- Yürütme hususudur.
