Kurumun, tarım eserleri alanında yürütülen bölüm incelemesi kapsamında hazırladığı “Yaş Zerzevat ve Meyve Bölüm İncelemesi Raporu” tamamlandı.
Yaş zerzevat ve meyveler, çok sayıda el değiştirerek, toplayıcı, simsar, komiteci, tüccar üzere ortacılar yoluyla tüketiciye ulaştırılıyor. Yaş meyve ve sebzede üretici örgütlenmesinin arzulanan seviyede olmaması, pazarlama kanalının uzamasına ve tüketicinin ödediği paradan üreticinin eline geçen ölçünün düşmesine yol açıyor.
Nihai eser fiyatlarında yaşanan fiyat artışı yahut düşüşü sonraki yıl üretimini de direkt etkilerken, üretim eksikliği yahut fazlalığı ortaya çıkıyor. Bu durum, ziraî eser fiyatlarındaki istikrarsızlığın en değerli nedenlerinden birini oluşturuyor.
Tarımsal eserler, iklim, hava şartları, kuraklık, hastalık, coğrafya üzere faktörlere bağlı olması nedeniyle de etkileniyor. Yaş meyve ve sebzelerin çabuk bozulabilir eserler olmaları, depolama imkanlarının yetersiz, raf ömürlerinin kısa olması da fiyat hareketliliğine neden oluyor. Türkiye’de bu eserlerin pazarlanması özel kesim tarafından yapılırken, üreticiden tüketiciye olan pazarlama kanalında çoklukla komiteci, tüccar ve perakendeciler vazife alıyor.
Tarımsal üretim gerçekleştiren oyuncular değerli oranda rekabet ederken, bu oyuncular gereksinimleri olan girdileri çoğunlukla “oligopol” piyasalardan sağlıyor. Kelam konusu sorunun üreticiler üzerindeki tesirinin hafifletilmesi gerekiyor. Bu imkanın sağlanamadığı durumda ise tarım sanayisinin karlılıktan uzaklaşması ve üretim ölçüsünün azalması ve hasebiyle eser fiyatlarının artması bekleniyor.
‘Ülke çapında birlikler oluşturulsun önerisi’
Küçük çiftçiler, eserlerini satarken çoğunlukla aracı tüccar ya da komitecilerle karşı karşıya kalıyor. Bu elden ele geçişler sonucunda eserin fiyatı artıyor ve bu yüksek fiyat tüketici talebinin düşmesine neden oluyor.
Üretici ile tüketici ortasında rol oynayan aracıları ortadan kaldırma ve aracıların elde ettiği yararı en aza indirme konusunda tarım satış kooperatiflerinin değerli bir rolü bulunuyor.
Raporda, bağımsız olarak faaliyet gösteren bir tarım satış kooperatifinin, mahallî aracılarla rekabet edebilmesine, kimi aracıları ortadan kaldırabilmesine ve ortaklarına birtakım teknik avantajlar sağlayabilmesine rağmen kimi eserlerin imalatını ya da ihracatını elinde bulunduran büyük tüccar ve sanayicilerle rekabet etmesi için bölge çapında birlikler ve ülke çapında bir merkez birliği oluşturmaları önerildi.
‘Alıcı gücün berbata kullanılması önlenmeli’
Söz konusu raporda zincir marketlerin hisseleri da ele alındı. Buna nazaran, sırf 4 teşebbüs pazarın yarısından fazlasına hakim durumda. Pazardaki en büyük 10 oyuncuya bakıldığında ise bu sayı yüzde 63 düzeylerine ulaşıyor. Sayılar, organize perakende pazarı içerisinde ağırlaşma oranlarının yıllar prestijiyle önemli oranda arttığını gösteriyor.
Perakende bölümünde süpermarketlerin hissesinin artıyor olması eserlerin üretildiği, paketlendiği ve tedarik edildiği pazarı da şekillendirmeye başladı. Bu ağırlaşmanın sonuçlarından biri de bu yapıların tedarik zincirindeki alıcı gücünün artışı olarak ortaya çıktı. Satışların peşin, ödemelerin uzun vadeye yayılması zincir marketlere değerli bir fon kaynağı yaratıyor.
Tarımsal üreticilerin, zincirin öteki aktörleri karşısında müzakerelerinde çok az pazarlık gücüne sahip olduğu belirtilen raporda, tedarik zincirindeki öteki aktörlerin güçlerinin sonlandırılması durumunda, çiftçilerin gelirlerinin artırılması, arz güvenliği ve tüketici fiyatlarının makul düzeylere gelmesi, gayelere birlikte ulaşılabilmesinin mümkün hale geleceği söz edildi.
