ÖNSÖZ
Toplumu en geniş yelpazede temsil eden altı siyasi parti olarak, bizler, Türkiye’nin yıllardır görmeyi umut ettiği tarihi bir çalışma için bir ortaya geldik.
Ülkemiz, Cumhuriyet tarihinin en derin siyasi ve ekonomik krizlerinden birini yaşamaktadır. Toplumsal, siyasal ve ekonomik sıkıntılar her geçen gün artarak tesirini ağır bir biçimde göstermektedir. Bu krizin en değerli sebebi kuşkusuz, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” ismi altında uygulanan keyfi ve kural tanımaz idaredir.
Hepimizin ortak sorumluluğu, uzlaşarak ve birlik içinde bu krizi aşmak, derin sıkıntılarımızı demokratik siyasetin alanını güçlendirerek, çoğulculuk ve katılımcılık temelinde çözebilmektir.
Bu inanç ve kararlılıkla, demokratik hukuk devletini hâkim kılmak maksadıyla Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni üzerinde demokrasinin temel prensipleri olan istişare ve uzlaşmayı temel alan ağır bir çalışma gerçekleştirdik.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metnini hazırlayan partiler olarak bizler, faal ve iştirakçi bir yasama, istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme, bağımsız ve tarafsız bir yargı ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile geçmişe dönmeyi değil, Türkiye Cumhuriyeti’nin esaslı devlet ve Cumhuriyet deneyiminin demokrasi ile taçlandırıldığı yeni bir sisteme geçmeyi hedefliyoruz.
Biliyoruz ki Türkiye’nin istişare ve uzlaşı ile çözülemeyecek hiçbir sorunu yoktur. Kıymetli olan, tüm farklılıklarımızla birlikte “biz” kanısını, temel hak ve özgürlüklerin Avrupa Kurulu ve Avrupa Birliği normları çerçevesinde garanti altına alındığı, bireylerin eşit ve özgür vatandaş olarak düşüncelerini özgürce söz edebildiği ve inandığı üzere yaşayabildiği demokratik bir Türkiye’yi inşa etmektir.
Öte yandan maksadımız; kamu idaresinde şeffaflık, eşitlik, tarafsızlık ve liyakatin sağlanması, yolsuzlukla aktif uğraş edilmesi, Siyasi Etik Kanunu ile siyasi makamların millete hizmetten öbür bir gayesinin olmamasının garanti altına alınmasıdır.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile “Yarının Türkiyesi”ni inşa etmek için milletimizin talepleri doğrultusunda değerli bir adım attık. Ülkemize adalet, barış, refah ve huzur getirmesi inancıyla bu sistemi hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.
I. GİRİŞ
A. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNE NASIL BİR ORTAMDA GEÇİLDİ?
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine 16 Nisan 2017 referandumu ile geçilmiştir. Türkiye siyasi tarihinin en kıymetli anayasa değişikliklerinden biri olmasına karşın referandum süreci, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen olağanüstü hal kaidelerinde gerçekleşmiştir. Sistemin hüviyeti, içinde bulunduğu kriz halinin ruhunu yansıtmaktadır. Bu sebeple, ulusal iradenin sağlıklı bir biçimde sandıkta tecelli etmesi de mümkün olmamıştır.
Darbe teşebbüsü akabinde iktidar, otoriter tavır, ayrıştırıcı ve güvenlikçi siyasal lisan ile toplumda endişe ve kutuplaşmayı arttırmış, OHAL’i de antidemokratik bir iktidar yapısını oluşturmak için mazeret ve araç olarak kullanmıştır. Bu devirde demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma unsurları yok sayılmış, anayasa değişikliği geniş toplum bölümleriyle, siyasi partilerle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemiştir.
İki partinin genel liderleri tarafından oluşturulan dar bir komite ile hazırlanan bu anayasa değişikliği, toplumsal bir kontratta olması gereken kapsayıcı bir bakış açısından hayli uzak formda Meclis gündemine getirilmiş, 41 gün üzere kısa bir müddette kurulda ve Genel Kurul’da demokratik bir biçimde müzakere edilmeden kabul edilmiş ve ivedilikle referanduma sunulmuştur.
Devletin tüm imkanları “Evet” kampanyası için seferber edilmiş, muhalefet partileri ile sivil toplum örgütlerinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakları kısıtlanmış, farklı görüşlere medya ambargosu uygulanmıştır. Yapılan referandumda, tartışmalı oylama sonucuna nazaran %51,41 ‘kabul’ yanında %48,59 ‘hayır’ üzere toplumun neredeyse yarısının reddettiği bir anayasa değişikliği kabul edilmiştir.
B. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ NEDEN YANLIŞ?
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, idarede şahsiliğe ve keyfiliğe yol açmış; Cumhurbaşkanı’na yasama, yürütme ve yargıyı güdümü altına alan çok geniş ve kontrolsüz yetkiler tanıyarak otoriter bir idare yaratmıştır.
Anayasal devlet; kuvvetler ayrılığına dayanan, yürütme gücünün sonlandırıldığı, istikrar ve denetlemeyi teminat altına alan, yargının bağımsız olduğu, temel hak ve hürriyetlerin en geniş manada tanındığı ve kurumsal aklın günübirlik niyetin önüne geçtiği bir sistemdir. Bizler, anayasal devlet anlayışına ters, demokratik hukuk devletini temelinden zedeleyen ve egemenliği şahsileştiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine karşı çıkıyoruz.
1. Yürütme
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde gerçek manada istikrar ve denetleme sistemleri öngörülmemiştir. Yürütme yetkisi tek bir şahısta toplanmış, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi ile yasama etkisiz kılınmış, atama yetkileri ile de yargı bağımlı hale getirilmiştir. Böylelikle şahsileşen bir iktidar yapısı ortaya çıkmıştır.
Cumhurbaşkanı, tek imza ile her türlü süreci yapabilme yetkisi ile donatılmıştır. Bu durum Cumhurbaşkanı’nın her hususta kelam söylemesine, karar vermesine ve imza atmasına yol açmıştır. Bu sistem, bakanları ve kamu bürokrasisini yetkisiz kılmış, sorumluluk almalarını engellemiş ve sağlıklı bir kamu idaresinin oluşmasına pürüz olmuştur.
Anayasa’daki tarafsızlık yeminine karşın, Cumhurbaşkanı parti genel başkanlığına devam etmiştir. Münasebetiyle parti genel başkanlığı ile devlet ve hükümet başkanlığı tek kişinin şahsında birleşmiş, partili Cumhurbaşkanı, ülkenin sıkıntılarını daha da derinleştirmiştir.
Cumhurbaşkanı’nın “geri gönderme yetkisi” bu sistem ile “veto yetkisi”- ne dönüşmüştür. Cumhurbaşkanı tarafından Meclis’e iade edilen kanunlar lakin üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kabul edilebilmektedir. Böylelikle Cumhurbaşkanı Meclis’in kanun üretim sürecini sonlandırabilecek ve hatta engelleyebilecek bir yetkiye sahip olmuştur.
Üst seviye kamu görevlilerini atama ve vazifeden alma yetkilerinin tamamı Cumhurbaşkanı tarafından kullanılmaktadır. Bu durum, yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanının şahsında toplanarak merkezileşmesine, kurumların geri planda kalmasına, bürokraside liyakat ve hiyerarşinin ortadan kalkmasına neden olmuştur.
2. Yasama
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Meclis’in yasama işlevleri yürütme ile paylaşılmış, yasamanın kontrol işlevi fonksiyonsuz hale getirilmiştir.
Cumhurbaşkanı’na tanınan kararname yetkisi ile münhasıran Meclis’e ilişkin olan yasama yetkisi Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır hale getirilmiş, bu durum kuvvetler ayrılığı unsurunu yürütme lehine bozmuştur.
Yasamanın yürütme üzerindeki kontrol işlevleri fiilen yok edilmiştir. Gensoru ve bakanlara kelamlı soru sorma yetkisi kaldırılmıştır. Yeniden yasamanın en tesirli kontrol araçlarından olan meclis soruşturması, kâfi sayılarının arttırılması nedeniyle işletilemez hale getirilmiştir.
Yasamanın millet ismine kullandığı devredilemez bütçe hakkı ortadan kaldırılmıştır. Bu hak, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Cumhurbaşkanı’na geçmiş, Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanan bütçenin reddedilmesi halinde bir evvelki yılın bütçesinin tekrar değerleme oranı ile yürürlüğe gireceği kabul edilmiştir. Böylelikle Meclis’teki bütçe müzakerelerinin ve bütçenin reddedilmesinin yürütme üzerinde hiçbir manası kalmamıştır.
3. Yargı
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle partili Cumhurbaşkanı, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını yok etmiştir. Yargıçlar ve Savcılar Heyeti, Cumhurbaşkanı’na tanınan direkt ve dolaylı atama yetkileriyle, yürütmenin vesayetine girmiştir.
Hâkimin misyonunu icra ederken iç ve dış etkenlerden büsbütün arınmış biçimde objektif kriterlere ve vicdanının sesine uyarak karar verebilmesi manasına gelen hâkimlik teminatı, tesirli formda teminat altına alınmamıştır. Meğer hâkimin coğrafik teminatının olmadığı bir yargı tertibinde, yargı bağımsızlığından kelam edilemez.
Anayasa Mahkemesi’nin iktidarın baskı ve tehdidi altında olması ve üyelerinin neredeyse tamamının direkt ve dolaylı olarak Cumhurbaşkanı tarafından atanması, Yüksek Mahkeme’nin bağımsızlığını ve tarafsızlığını zedelemektedir.
Anayasa Mahkemesi’ne yapılan üye atamaları siyasi saiklerle yapılmaktadır. Böylece yürütmeye bağlı bir Anayasa Mahkemesi hedeflenmektedir. Yürütmenin yönlendirmesi ile Anayasa Mahkemesi’nin kararlarının uygulanmaması ve Anayasa’ya karşıt tutum sergileyen alt derece yargıçlarına Hakimler ve Savcılar Heyeti tarafından süreç yapılmaması hatta terfi yoluyla ödüllendirilmesi, anayasal devlet tezini boşa çıkarmaktadır.
C. YENİ BİR SİSTEM ÖNERİYORUZ
Bizler, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifimizle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini sona erdirirken geçmişe geri dönmüyor, hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı aslına dayanan yeni bir sisteme geçiyoruz.
Türkiye, parlamenter demokrasi bakımından esaslı bir geçmişe sahiptir. Kesintiye uğrayarak halkın iradesinin engellendiği devirler olsa da güçlü bir parlamenter demokrasi kültürüne sahibiz.
Bununla birlikte ülkemizde hiçbir vakit gerçek manada çoğulcu demokrasiye geçiş de mümkün olmamıştır. 1921 Anayasası’nın nispeten kapsayıcılığının peşinden kurulan Türkiye Cumhuriyeti devleti, sonraki anayasalarında daha dar kalıplara girmiştir.
1961 Anayasa’sı, birçok yeni ve kıymetli düzenleme getirmiş olsa da çok partili siyasi hayatımıza sekte vuran bir askeri darbenin akabinde hazırlanmıştır. Buna bağlı olarak da silahlı kuvvetler başta olmak üzere, kimi bürokratik kurumlara demokrasi ile bağdaşmayacak yetkiler tanımış, hasebiyle bürokratik vesayet sistemine sebep olmuştur. Örneğin, MGK üzerinden yürütmenin aktifliği zaafa uğratılmış, siyasi faaliyetlerin dar bir perspektif ile denetlenmesi sonucunda anayasa yargısı tarafından pek çok siyasi parti kapatılmış, yasama ve yürütme vesayet altına alınarak zayıflatılmış, siyaset kuruluşu istikrarsızlığa mahkûm edilmiştir.
Reform teklifimiz ile 1961 Anayasası’nda geçerli olan, bürokratik kurumların, siyaset üzerinde bir vesayet makamı olarak kurgulanmasını reddediyoruz. Kontrol ismi altında, ulusal irade üzerinde vesayet kuran anlayışı geride bırakarak, hukuksal kontrole tabi güçlü ve faal bir siyaset ve iktidar perspektifini benimsiyoruz.
1982 Anayasası da tekrar bir darbe periyodu eseridir. Evvelki Anayasa’da yer alan bürokratik kurumları ve vesayetçi bakışı korurken, temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan kararlar öngörmüştür. Bu Anayasa’da Cumhurbaşkanlığı makamının sorumluluğu olmamasına rağmen yetkileri çok geniş tutulmuştur.
Reform teklifimizle siyasi aktör, kurum ve faaliyetleri baskı altına alarak etkisizleştiren, idarede kilitlenmeye yer hazırlayan, parlamento çoğunluklarını ve onun içinden doğan hükümetleri çalışamaz hale getiren, böylelikle seçim sistemini göstermelik bir oyuna dönüştüren bu vesayetçi anlayışı ve melez hükümet modelini de reddediyoruz.
16 Nisan 2017 referandumuyla geçilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde ise Meclis büsbütün göstermelik bir kuruma dönüşmüş, tüm kararlar tek kişinin yetkisine verilmiş, yürütme üzerindeki eksik kontrol düzenekleri dahi yok edilmiştir.
Bizler geçmişin bu dar kalıplarını reddediyoruz. Geçmişin deneyimlerinden istifade ederek geçmiş uygulamaların ortaya çıkardığı demokrasi problemlerine ve vesayetçi uygulamalara imkan vermeyecek, ulusal iradenin tecelli ettiği, yargının bağımsız olduğu, yürütmenin istikrarlı bir halde kurallara bağlı olarak ülkeyi yönettiği, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, kurumsal kültürün hakim olduğu bir kamu idaresi temin edecek Güçlendirilmiş bir Parlamenter Sistemi inşa ederek Türkiye Cumhuriyeti’nin esaslı devlet ve Cumhuriyet deneyimini demokrasi ile taçlandırmayı hedeflemekteyiz.
Bu yeni bir başlangıç ve yeni bir inşadır.
D. NEDEN GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM?
Türkiye, Cumhuriyet tarihinin en derin siyasi ve ekonomik krizlerinden birini yaşamaktadır. Toplumsal, siyasal ve ekonomik meseleler her geçen gün artarak tesirini ağır bir biçimde göstermektedir. Eğitimden sıhhate, iktisattan adalete, özgürlükten güvenliğe akla gelen her alanda yaşanan çok taraflı kriz hali, vatandaşların yalnızca gündelik hayatlarını olumsuz etkilemekle kalmamakta, geleceğe yönelik umutlarını da yok etmektedir. ,
Bu krizin en kıymetli sebebi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ismi altındaki keyfi ve kural tanımaz sistemsizlik ve yozlaşmış iktidardır.
Bizler, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’ni hazırlayan altı siyasi parti olarak, cumhuriyeti demokrasi ile taçlandırmak, adaleti tesis etmek, farklılıklarımızı zenginlik kabul ederek bir ortada özgürce yaşamak, toplumsal huzuru ve barışı sağlamak, tüm vatandaşların insan onuruna yaraşır bir hayat sürmesini garanti altına almak, çoğulcu, demokratik bir Türkiye inşa etmek ve gelecek jenerasyonlara bu pahaları emanet etmek için bir ortaya geldik.
Dünyanın ve ülkemizin demokrasi deneyimleri ışığında bizler, ortak akıl ve uzlaşı ile hazırladığımız Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem önerisi ile özgürlükçü demokratik bir hukuk devleti tesis etmeyi hedefliyoruz.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, devletin karşısında bireyin “zayıf” pozisyonda olmasının önüne geçerek, bireyin kendini tanımlamasına ve belirlemesine imkân tanıyan, “insana araç değil, gaye olarak” bakılmasını ve davranılmasını sağlayan özgürlükçü bir sistemdir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, devletin tüm kurumlarının hiçbir ayrım yapmaksızın tüm vatandaşlarına eşit uzaklıkta olduğu çoğulcu bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, yasamanın yürütmeyi aktif biçimde denetlediği ve millet iradesinin en yüksek oranda temsil edildiği, hükümet istikrarının sağlandığı ve yürütmenin yasama önünde hesap verdiği, yargının tam manasıyla tarafsız ve bağımsız olduğu, kuvvetler ayrılığının güçlü bir formda tesis edildiği bir sistemdir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, fikirlerin özgürce söz edildiği, din ve vicdan özgürlüğünün, basın özgürlüğünün, bayan haklarının, çocuk haklarının, etraf haklarının tam manasıyla korunduğu özgürlükçü bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, kamu idaresinde eşitlik, tarafsızlık ve liyakatin sağlandığı, yolsuzlukla aktif uğraş edildiği, düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlıklarının sağlandığı, yükseköğretim kurumlarının demokratikleştirildiği, adil ve tarafsız bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, siyasi makamların millete hizmetten diğer bir emelinin olmadığı, bunu da yeni hazırlanacak Siyasi Etik Kanunu ile garanti altına alan şeffaf ve hesap verebilir bir sistemdir.
Ortak idealimiz olan Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi, tüm milletimize ve gelecek kuşaklara huzur ve barış getirmesi inancıyla hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.
II. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEMİN TEMEL ESASLARI
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile iştirakçi, özgürlükçü ve çoğulcu demokrasinin gereklerine uygun, kuvvetler ayrılığı prensibi ile faal istikrar ve denetleme sistemlerine dayanan bir hükümet sistemi modeli amaçlıyoruz.
Hükümet sistemimizde, temsilde adalet ile idarede istikrar prensiplerini eşit formda temel almaktayız. Ülkemizin geçmişte yaşadığı acı deneyimlerden hareketle Meclis’i güçlendirirken hükümeti zayıflatmama, hükümeti güçlendirirken de Meclis’i zayıflatmama kararlılığı içerisindeyiz.
Önerdiğimiz bu sistemde birey, temel hak ve özgürlükler ve sivil toplum güçlendirilmekte; yasama tesirli, yürütme ve kamu yönetimi ise hesap verebilir hale getirilmekte, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığına ait garantiler tam olarak tesis edilmektedir.
A. DEVLETİN TEMEL ORGANLARININ GÜÇLENDİRİLMESİ
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin kalbi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin temsil yeteneği arttırılacak, kanun yapma ve yürütmeyi denetleme fonksiyonları tesirli kılınacaktır. Böylelikle yasama organının daha demokratik, daha aktif ve daha verimli olması sağlanacaktır.
Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nde katılımcılık ön plana çıkarılacak, Meclis’in bütçe hakkı tesis edilecektir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni her açıdan güçlendirmek için parti içi demokrasi ve temsilde adalet prensipleri tesis edilecek; siyasi partiler ve seçim kanunlarında yapılacak düzenlemelerle siyasette şeffaflık ve dürüstlük teminat altına alınacaktır.
1.1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Giden Yolların Demokratikleştirilmesi
Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri 5 yılda bir yapılacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin temsil gücünü arttırabilmek, temsilde adaleti ve çoğulcu demokrasiyi sağlayarak millet iradesini Meclis’e tesirli bir formda yansıtabilmek ve yürütmede istikrarı temin etmek maksadıyla seçim barajı %3’e düşürülecektir.
Seçim sistemi, bağıntılı temsil sistemi olarak uygulanacaktır. Seçim etrafları belirlenirken yurt dışında mukim 6 milyonu aşan vatandaşımızın direkt Meclis’te temsilinin sağlanabilmesi için yurt dışı seçim etrafı oluşturulacaktır.
Siyasi partilerin faaliyetlerinin, çalışmalarının, kendi iç işleyişlerinin ve karar alma süreçlerinin çoğulcu demokrasinin gereklerine uygun formda düzenlenmesi, demokratik fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri bakımından büyük kıymet taşımaktadır.
Bu kapsamda, siyasi partiler ve seçim mevzuatı “Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi unsurlarına uygun olur.” formundaki anayasal kurala uygun biçimde ve bilhassa parti içi demokrasinin güçlendirilmesi emeliyle tekrar düzenlenecektir.
Ayrıca, siyasi partiler hakkındaki yasal mevzuat ve yaptırım kararları, Avrupa İnsan Hakları Kontratı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Venedik Kurulu raporları üzere Avrupa Kurulu standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin garantisini oluşturacak biçimde yine düzenlenecektir.
Siyasetin finansmanı konusu gerek özgür ve adil seçimler gerek siyasal etik prensipleri bakımından vazgeçilmez değerdedir. Bu nedenle siyasetin finansmanı şeffaflık, denetlenebilirlik ve seçim harcamalarının saydamlığı prensipleri çerçevesinde detaylı biçimde düzenlenecektir. Şeffaflık unsurları doğrultusunda, siyasi partilere ve adaylara yapılan makul ölçünün üzerindeki bağışların ve seçim periyotlarında yapılan tüm harcamaların kamuoyuna açıklanması zarurî tutulacaktır.
Siyasi partiler ortasında adil rekabet şartlarının sağlanması ve demokratik siyasi hayatın güçlendirilmesi maksadıyla en son yapılan milletvekili genel seçiminde en az %1 oy alan siyasi partilerin hazine yardımından faydalanması sağlanacaktır.
Her yıl bütçe kanununda siyasi partilere ayrılan hazine yardımının dörtte biri, yardıma hak kazanan siyasi partiler ortasında eşit olarak paylaştırılacaktır. Hazine yardımının geri kalanı, yardıma hak kazanan partiler ortasında, en son yapılan milletvekili genel seçimindeki oy oranlarıyla orantılı olarak bölüştürülecektir.
1.2. Yasama Faaliyetlerinin Etkinleştirilmesi
Meclis çalışmalarında çoğulculuğun sağlanabilmesi için yeni bir Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü hazırlanacaktır. Yeni İçtüzük ile yasama çalışmalarının iştirakçi, aktif ve şeffaf halde yürütülmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda, kurulların işleyişi, kontrol düzeneklerinin aktifliği ve muhalefetin kelam hakkı demokrasinin gereklerine uygun halde düzenlenecektir. Ayrıyeten, İçtüzüğün değiştirilmesi nitelikli çoğunluk koşuluna bağlanacaktır.
Yasama işlevinin özgür, özgür ve bağımsız halde yerine getirilebilmesini sağlamak maksadıyla yasama bağışıklıkları yine düzenlenecektir. Bu kapsamda, yasama sorumsuzluğunun kapsamı genişletilecek ve yasama dokunulmazlığının istisnaları açıkça düzenlenerek belirsizliğe ve keyfiliğe son verilecektir.
1.3. Kanun Üretim Süreçlerinin Demokratikleştirilmesi
Demokrasinin özüyle bağdaşmayan, milletvekillerinin parlamenter etkinliklerini zayıflatan ve Meclis içerisinde katılımcılığı, tartışmayı ve müzakereyi etkisiz hale getiren torba kanun uygulamasına son verilecektir.
Bakanlar Kurulu’nun kanun kararında kararname çıkarma yetkisi, yetki kanununa dayanmak ve Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından konusu, sonları ve mühleti yetki kanununda açıkça belirtilmek kuralıyla kabul edilecektir. Fakat temel hak ve özgürlükler, kanun kararında kararnamelerle düzenlenemeyecektir.
Bu yetkinin, Anayasa’da öngörülen hudutlar çerçevesinde kullanılmasını temin etmek maksadıyla kanun kararında kararnameler, Meclis’in siyasi kontrolüne ve Anayasa Mahkemesi’nin tüzellik kontrolüne tabi tutulacaktır.
Cumhurbaşkanı’nın, Meclis’in yasama fonksiyonunu zayıflatan veto yetkisine son verilecektir. Parlamentonun yasama fonksiyonu üzerinde kıymetli bir sonlandırma aracı olan bu yetki kaldırılacak, Cumhurbaşkanı’nın kanun imal süreçlerindeki yetkisi, sadece bir ihtar niteliği taşıyan “geri gönderme yetkisi” ile hudutlu tutulacaktır.
Yasama komitelerinin oluşumu ve işleyişi, yasama faaliyetlerinin niteliğini direkt etkilemektedir. Bu kapsamda, Meclis komitelerinde muhalefetin tesirli halde temsil edilmesi sağlanacak, milletvekillerinin yasama faaliyetlerine yönelik dayanak hizmetleri arttırılacak ve komiteler teknik kapasite bakımından güçlendirilecektir. Ayrıyeten, kurulların çalışma formüllerini fonksiyonel hale getirecek önlemler alınacaktır.
Kanunların müzakeresinde ve metinlerin olgunlaşmasında kurul evresinin yüklü bir yer tutması temin edilecek; bu bahiste daha nitelikli kanun üretim sürecinin işletilmesi için teklif ve tasarıların komitelerde görüşülmesi esnasında ilgili sivil toplum ve meslek kuruluşları ile uzmanların görüşlerine başvurulması sağlanacaktır.
İçtüzük kararları ile kurullardaki ve Genel Kurul’daki açık görüşmeler canlı olarak yayınlanacaktır.
1.4.Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kontrol Yetkisinin Güçlendirilmesi
Yasama organının yürütmeyi denetleyebilmesi, kuvvetler ayrılığının sağlanması bakımından bir mecburilik olduğu üzere parlamenter sistemin sağlıklı işleyebilmesinin de kaidesidir. Bu yetki, demokrasinin gerçekleştirilmesi amacı ile de iç içedir. Hasebiyle, şeffaf ve hesap verebilir bir idare için Meclis’in millet ismine yürütmeden bilgi alabilmesini, aksaklıklar karşısında hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçlar arttırılacak ve var olan araçlar tesirli kılınacaktır.
Sözlü soru sistemi muhakkak bir müddette karşılık verilmesi mecburiliği ile kabul edilecek, bu kontrol düzeneğinin tesirli kılınması sağlanacaktır.
Yazılı soru önergesi düzeneği tesirli kılınacaktır. Yazılı soru önergelerine müddeti içerisinde karşılık verilmemesi halinde ilgili bakana yaptırım uygulanması sağlanacaktır.
Hükümet, Başbakan ve Bakanlar hakkında gensoru verme yetkisi tesis edilecektir. Hükümet ile Başbakan hakkında gensoru, yapıcı/kurucu güvensizlik oyu koşuluna bağlanacaktır.
Genel Görüşme ve Meclis Araştırması düzenekleri tesirli kılınacaktır. Bir yasama yılında en az 20 gün gündemi muhalefet tarafından belirlenen genel görüşmeler açılabilmesi mümkün olacaktır. Böylelikle Meclis, muhalefet partilerinin seslerini duyurabildiği, millet problemlerinin serbestçe konuşulduğu ve tartışıldığı bir “müzakere organı” haline getirilecektir. Kabul edilen Meclis Araştırması Kurulu raporlarının takibi için izleme usulü belirlenecektir.
Meclis soruşturması sistemi hem yapısal hem de fonksiyonel olarak tesirli hale getirilecektir. Bu kapsamda, gerekli kâfi sayılar düşürülerek meclis soruşturması aktifleştirilecek ve Meclis’in kontrol yetkisi güçlendirilecektir.
Şeffaflık ve hesap verebilirlik unsurlarının gereği olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının da Meclis tarafından tesirli halde denetlenmesi sağlanacaktır. Bu kontrolün fonksiyonel olabilmesi için Meclis kontrolü kapsamında davet edilen kamu vazifelilerinin davete icabet etmesi mecburî kılınacaktır.
Meclis Araştırma, Soruşturma ve Kontrol Komisyonları’nın yapısı ve çalışma adabına dair düzenlemelerle bu kurulların misyonlarını tesirli ve verimli formda yerine getirebilmeleri sağlanacaktır.
Komisyonların idaresine ait olarak, Meclis’te yer alan tüm siyasi parti kümelerinin adil bir formda temsil edilmeleri temin edilecektir.
Komisyon faaliyetlerinin gereğine uygun biçimde yerine getirilmesini temin etmek hedefiyle Meclis kontrolü kapsamında davet edilen herkesin davete icabet etmesi zarurî kılınacak; kurulların çalışmalarının niteliğini arttırmak üzere gerekli bütçe ayrılacak, komitelere uzmanların ve akademisyenlerin iştiraki sağlanacaktır.
Yine bu kapsamda, devlet sırrı ve ticari sır kavramları, Meclis’in bilgi edinme ve kontrol yetkilerini engellemeyecek halde yine tanımlanacaktır.
1.5. Bütçe Hakkının Devredilmezliği
Vatandaştan toplanan vergilerin ne halde harcandığının tesirli halde denetlenebilmesi için Meclis’in bütçe hakkı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin devredilemez bir yetkisi ve kontrol aracı olarak düzenlenecektir. Bakanlıkların ve kamu kurumlarının bütçesinin, Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülmeden evvel ilgili kurullarda görüşülmesi sağlanacaktır.
Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kesin Hesap Komitesi kurulacak ve kesin hesap kanun tasarılarının bu kurulda görüşülmesi sağlanacaktır. Kesin Hesap Komisyonu’nun Lideri, ana muhalefet partisinden olacaktır.
Sayıştay raporlarının tamamının Kesin Hesap Komisyonu’na sunulması sağlanacaktır.
2. İSTİKRARLI ve HESAP VEREBİLİR YÜRÜTME
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile Türkiye Cumhuriyeti devletini ve milletin birliğini temsil eden, tarafsız ve siyasi sorumluluğu olmayan Cumhurbaşkanı ile yürütmenin asıl yetkili ve sorumlu kanadı olan, yasama organının içinden çıkan ve Meclis’e karşı siyasi sorumluluğu bulunan Bakanlar Kurulu’ndan müteşekkil bir yürütme organı oluşturulacaktır. Başbakan, Bakanlar ve Bakanlar Konseyi güçlendirilip tesirli hale getirilecek ve hükümet istikrarını sağlayıcı önlemler arttırılacaktır.
2.1. Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı ile Meclis’in misyon müddetlerinin ayrıştırılması hedefiyle Cumhurbaşkanı’nın misyon müddeti 7 yıl olarak düzenlenecektir.
Cumhurbaşkanı’nın hem toplumun farklı kesitleri hem de Meclis’teki partiler karşısındaki tarafsızlığını tam manasıyla sağlayabilmek için sırf bir devir için seçilmesi kuralı benimsenecektir.
Cumhurbaşkanlığı makamı, milletin ve devletin birliğini temsil eden, devletin başı sıfatıyla temsili misyon ve yetkilere sahip, tarafsız bir makam olarak düzenlenecektir. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin varsa partisi ile ilişiği kesilecek ve misyonu sona eren Cumhurbaşkanı etkin siyasette vazife alamayacaktır.
Yürütmeye dair icrai yetkiler, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı siyasi sorumluluğu olan Başbakan ve Bakanlardan oluşan Bakanlar Heyeti tarafından kullanılacaktır.
Cumhurbaşkanı’nın istisnai nitelikte tek başına yapabileceği süreçler Anayasa’da düzenlenecektir.
Cumhurbaşkanı’nın icrai bir yetkiye sahip olmamasına paralel olarak vazifesi ile ilgili siyasi sorumsuzluğu temel olacaktır. Bununla birlikte, Cumhurbaşkanı’nın hukuksal ve cezai sorumluluğuna ait temeller Anayasa’da düzenlenerek yargılama makamı ve yordamı açıkça belirtilecektir.
2.2. Bakanlar Kurulu
Başbakan, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ortasından parlamenter sistem gelenek ve prensiplerine uygun olarak belirlenecektir. Başbakan’ın belirlenmesi bakımından, Cumhurbaşkanı Meclis’te en çok milletvekiline sahip siyasi partiye hükümeti kurma vazifesini verecektir. Hükümetin Anayasa’da öngörülen müddette kurulamaması halinde bu misyon, milletvekili sayısıyla hakikat orantılı olarak başka siyasi partilere sırasıyla verilecektir.
Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri yahut muhtaçlık halinde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar ortasından Başbakan tarafından atanacaktır. Bakanlar Şurası, Başbakanın başkanlığında toplanacaktır.
Yetkide ve sorumlulukta paralellik unsuru yeterince Başbakan ve Bakanlar Konseyi Meclis’e karşı sorumlu olacaktır. Buna nazaran Başbakan ve Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı ferdî ve kolektif olarak sorumlu tutulacaktır.
Hükümetin kurulmasını kolaylaştırmak maksadıyla hükümetin kurulmasında kolay çoğunluk, düşürülmesinde ise Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğu temel alınacaktır.
Hükümete istikrar kazandırmak için gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilecek, hükümetin düşürülebilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin üye tam sayısının salt çoğunluğuyla yeni hükümetin seçilmesi kuralına bağlı olacaktır. Böylelikle bir yandan hükümetin düşürülmesi zorlaştırılırken öteki yandan mümkün hükümet krizleri de önlenecektir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yeni hükümetin kurulması teminat altına alınmadan mevcut hükümet düşürülemeyecektir.
2.3. İnanılmaz Hal Yönetimi
Cumhurbaşkanı’nın ya da Bakanlar Kurulu’nun tek başına OHAL ilan etme yetkisi olmayacaktır. OHAL ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na ilişkin olacaktır. Bu yetki, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına tabi tutulacaktır.
OHAL rejiminin istisnai niteliğinin bir gereği olarak OHAL için öngörülen müddetler kısaltılacaktır.
OHAL rejiminin keyfi bir idareye dönüşmesine pürüz olmak maksadıyla fevkalâde hal kanun kararında kararnamelerine hukuk sistemimizde yer verilmeyecektir. Bu kapsamda, harika halin hukuk devletinin teminatları çerçevesinde sürdürülmesini sağlamak üzere, İnanılmaz Hal Kanunu’nda gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
3. BAĞIMSIZ ve TARAFSIZ YARGI
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı prensibi, adaletin tesisinin minimum koşulu, demokratik hukuk devletinin garantisi, hak ve özgürlüklerin teminatıdır. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığını sağlayabilmek ve yargı organlarının süratli, aktif ve verimli çalışıp adil kararlar verebilmesini temin edebilmek ismine Yargıçlar ve Savcılar Konseyi tekrar yapılandırılacak, yüksek yargı konseyleri ile yüksek yargı organlarının yapıları, bağımsızlıkları ve demokratik meşruiyetleri güçlendirilecek ve yürütme organının müdahalesini engelleyecek önlemler alınacaktır.
3.1. Yargı Sistemi ile Hakimlik ve Savcılık Mesleği
Yargı bağımsızlığının tesisi için anayasal ve yasal düzenlemelerin yanında yapısal bir dönüşüm gerçekleştirilecektir.
Hakimlik teminatı güçlendirilecek, yargıçlara coğrafik teminat teminatı sağlanacaktır.
Hâkimlik mesleği ile savcılık mesleği, tam bağımsızlık için, birbirinden ayrılacaktır.
Hâkimlerin idari misyonları istikametinden Adalet Bakanlığı’na bağlı olduğuna ait Anayasa kararı kaldırılacaktır.
Hakimlik ve savcılık meslekleri ortasında geçiş lakin ilgilinin isteği ile mümkün olacaktır.
Cumhuriyet Başsavcılığı’na bağlı İsimli Kolluk Teşkilatı kurulacaktır.
Hâkim ve savcıların mesleğe kabullerinde ve yükselmelerinde objektif kriterler temel alınacaktır.
Özel yargılama yordamlarına ve özel yetkili mahkeme uygulamasına son verilecektir.
Sulh Ceza Hakimlikleri’nin vazife, yetki ve işleyişleri hukuk devletinin gereklerine nazaran tekrar düzenlenecektir.
Tutuklamanın istisna olması unsurunun titizlikle uygulanması için gerekli önlemler alınacaktır.
Hukuk eğitiminin kalitesini yükseltmek maksadıyla hukuk fakültelerinin sayısı azaltılacak, akademik takımları ve müfredatı konularında kapsamlı iyileştirmeler yapılacaktır.
Yargılamanın her basamağında ve duruşma salonlarının nizamında sav ve savunma ortasında “silahların eşitliği” unsurunun uygulanması sağlanacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanması, hukuk devleti ve anayasanın üstünlüğü unsurunun en değerli gereklerindendir. Bu kararların uygulanmaması ya da uygulanmasının geciktirilmesi, hukuksal güvenlik bakımından önemli bir meseledir. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ile uyumlu kararlar alınmasını ve bu mahkemeler tarafından verilen kararların derhal uygulanmasını sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır.
Hâkimlerin terfilerinde, kararlarını verirken ihtimamlı davranmalarını sağlamak maksadıyla verdikleri kararların Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla ahengi temel ölçütlerden biri olarak kabul edilecektir.
Görevini berbata kullanmak suretiyle Anayasa Mahkemesi yahut Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin verdiği hak ihlali kararına sebep olup devleti tazminata mahkûm ettiren ve ziyana uğratan yargıçlara ve savcılara bu tazminat ve zararın rücu ettirilmesi sağlanacaktır.
3.2. Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Kurulu
Yargı sistemi içerisinde farklı misyonlara ve pozisyonlara sahip olan hâkimlik mesleği ile savcılık mesleği birbirinden ayrılacak, Yargıçlar ve Savcılar Şurası (HSK) kaldırılacak, Yargıçlar Şurası ve Savcılar Heyeti halinde iki farklı heyet oluşturulacaktır. Böylelikle her bir meslek kümesi için misyonun gereklerine uygun farklı düzenlemeler ve teminatlar öngörülecektir.
Yüksek Yargı Kurulları’na üye seçimi, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanması bakımından değerlidir. Bu çerçevede, yüksek konseylerde çoğulculuğun, hesap verebilirliğin ve demokratik meşruiyetin sağlanması için üyelerin yarısının Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir. Nitelikli çoğunluk kuralının sağlanamaması halinde üyeler kura prosedürü ile belirlenecektir. Üyelerin başka yarısı ise Yargıtay, Danıştay, Türkiye Barolar Birliği, isimli ve idari yargı birinci sınıf hakim ve savcılar tarafından, kendi mensupları ortasından direkt seçilecektir.
Bağımsızlık unsurunun güçlendirilmesi için Adalet Bakanı ve Müsteşarı, Yargıçlar Kurulu’nda yer almayacaktır.
Hukuk devleti olmanın gereği olarak Yüksek Yargı Kurulları’nın disiplin kararları da yargı kontrolüne açık hale getirilecektir.
3.3. Barolar ve Türkiye Barolar Birliği
Avukatlık mesleği, yargılama sürecinin temel ögelerinden biri olarak adalete erişim, temel hak ve hürriyetlerin korunması ve hukuk nizamının tesisi bakımından hayati değere sahiptir. Bu kıymeti hasebiyle avukatlık mesleğinin bağımsız ve özgür bir formda yerine getirilmesi temin edilecektir. Bu kapsamda, yargının kurucu ögesi olan savunma (avukatlık mesleği), anayasal garantiye kavuşturulacaktır.
Çoklu baro uygulamasına son verilecektir.
Baro ve Türkiye Barolar Birliği seçimlerinde temsilde adalet unsuru temel alınacaktır.
3.4. Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi, anayasal sistemin, temel hak ve hürriyetlerin teminatıdır. Bu ehemmiyeti hasebiyle Anayasa Mahkemesi’nin vazife ve yetkileri genişletilerek güçlü ve tesirli kontrol için Mahkeme tekrar yapılandırılacaktır. Temel hak ve hürriyetlerin daha güçlü biçimde korunabilmesi için ferdî müracaatın kapsamı, mevzu ve başvurulabilecek haklar bakımından genişletilecektir.
Kamu hukukî şahıslarının de kişisel müracaat hakkı kabul edilecektir. Anayasa Mahkemesi organ uyuşmazlığı davaları bakımından da yetkilendirilecektir. Böylelikle yasama, yürütme, yargı organları ile siyasi partiler ya da Anayasa’da düzenlenen kurumlardan biri, bir öbür anayasal organ ya da kurumun anayasal yetkilerini aştığı savıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilecektir.
Mahkemenin artan iş yükü karşısında çalışma yöntemi uygunlaştırılarak, kısım ve üye sayısı arttırılacaktır.
Anayasa Mahkemesi’nin bağımsızlığını etkileyen ögelerden biri, üyelerin seçilme tekniğidir. Bu çerçevede, Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Türkiye Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Şura tarafından belirlenen üç katı aday içerisinden üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir.
Üç üye ise üst seviye kamu vazifelileri, öğretim üyeleri, en az 15 yıl mesleği icra etmiş hür avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri ortasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilecektir.
Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay tarafından belirlenecek adayların en az 5 yıl Yüksek Mahkeme üyesi olarak misyon yapmış olması koşulu aranacaktır.
Mahkeme üyelerinin en az dörtte üçünün hukukçu olması zarurî olacaktır.
Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açabileceklerin kapsamı genişletilecektir.
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki siyasi parti kümeleri ve Meclis üye tam sayısının onda biri kadar milletvekili tarafından iptal davası açılabilecektir.
3.5. Danıştay ve Yargıtay
Yargıtay üyeleri, Yargıçlar Konseyi ve Savcılar Konseyi tarafından seçilecektir.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili, Yargıtay Genel Konseyi tarafından seçilecektir.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü Yargıçlar Şurası ve Savcılar Heyeti tarafından, dörtte biri Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
Yüksek yargı organları üyeleri, yaş hadleri dolana kadar vazifelerine devam edebileceklerdir.
3.6. Yüksek Seçim Kurulu
Yüksek Seçim Kurulu’nun tüzel niteliğine ait tartışmalar uygulamada çeşitli meselelere yol açmaktadır. Bu nedenle, Yüksek Seçim Heyeti Anayasa’da yargı kısmı içerisinde bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecek, konseyin niteliği açıklığa kavuşturulacaktır.
Yüksek Seçim Konseyi, idari ve yargısal vazifeleri bakımından iki daireye ayrılacaktır.
Yargısal misyonu olan heyet bir yüksek yargı organı olarak, idari vazifesi olan konseyin aldığı kararlara yapılan itirazları da karara bağlayacaktır.
3.7. Sayıştay
Demokratik hukuk devletinin bir gereği olarak hesap verebilirliği sağlamak maksadıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi ismine vazife yapan Sayıştay, Anayasa’da bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecektir. Sayıştay’ın kuruluş ve işleyişine ait asıllar, anayasal garantiye kavuşturulacaktır. Hesap verebilir ve şeffaf bir idare anlayışıyla Sayıştay kontrolünün kapsamı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını içerecek formda genişletilecektir.
Üyelerinin tamamı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecektir
B. DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
Hukukun ve demokrasinin gerekleri fakat bireyin ve sivil toplumun güçlendiği, temel hak ve özgürlüklerin tam manasıyla garantiye kavuştuğu, söz ve basın özgürlüğünün sağlandığı, kanun önünde eşitlik unsurunun hayata geçtiği, etraf bedellerinin ve haklarının korunduğu, toplumsal adaletin gerçekleştiği bir sistemde yerine getirilebilir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile;
• Çoğulcu, iştirakçi ve özgürlükçü demokrasinin hâkim olduğu bir sistem oluşturulacaktır.
• Türkiye’nin hukuka bağlı, herkesin insan onuruna yaraşır bir hayat sürdüğü ve toplumsal refah standartlarına ulaştığı bir ülke haline gelmesi sağlanacaktır.
• Türkiye; bayanların, çocukların, gençlerin ve tüm vatandaşların geleceğe umutla baktığı, toplumsal barış ve huzurun tesis edildiği memnun bir ülke olacaktır.
• Kamu idaresi; hukuka bağlı, liyakate dayanan, hesap verebilir ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulacaktır.
1. TEMEL HAK ve ÖZGÜRLÜKLER
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile hukuk devleti ve çoğulcu demokratik toplumun gerekleri sağlanacaktır. Bu kapsamda, milletlerarası mukaveleler ve üniversal kıymetler çerçevesinde temel hakların ve başta tabir ile basın özgürlüğü olmak üzere tüm özgürlüklerin teminat altına alındığı; bireylerin ve sivil toplumun güçlendirildiği, etraf haklarının ve sürdürülebilirliğin sağlandığı, kadın-erkek eşitliğinin tesis edildiği özgür ve demokratik bir Türkiye inşa edilecektir.
Temel hak ve özgürlükler; lisan, din, mezhep, ırk, cinsiyet, siyasi ve toplumsal aidiyet farkı gözetmeksizin tüm beşerler için garantiye kavuşturulacak ve iç hukukumuz memleketler arası standartlarla uyumlu kılınacaktır. Ötekileştirme hissi doğuran tüm uygulamalar ortadan kaldırılacaktır.
1.1. Fikir ve Tabir, Toplantı ve Şov Yürüyüşü ile Örgütlenme Özgürlükleri
Çoğulcu ve özgürlükçü demokrasi anlayışı temel alınarak temel hak ve özgürlüklere ait anayasal ve yasal teminatlar sağlanacak, hak ve özgürlüklerin kullanımına pürüz teşkil eden uygulamalara son verilecektir.
Düşünce ve tabir, toplantı ve şov yürüyüşü ile örgütlenme özgürlüklerinin kullanımını engelleyen ya da ölçüsüz biçimde sonlandıran mevzuat yine düzenlenecek, demokratik toplumun gereklerine uygun olarak bu özgürlüklerin üzerindeki her türlü baskıya son verilecektir.
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yerleşik içtihatları yeterince söz özgürlüğü şiddete teşvik, nefret söylemi ya da kişilik haklarına akın durumları dışında sınırlandırılamayacaktır.
İnternet mevzuatı, milletlerarası standartlara uygun olarak söz özgürlüğünü kısıtlamayacak ve kişilik haklarını ihlal etmeyecek halde yine düzenlenecektir.
Toplantı ve şov yürüyüşü hakkına ait mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ışığında yine düzenlenerek bu hakla ilgili bildirim uygulamasının yönetim tarafından keyfi formda kullanılması engellenecektir.
1.2. Din ve Vicdan Özgürlüğü
Din ve vicdan özgürlüğünü garanti altına alan demokratik laik hukuk devleti çoğulcu toplum nizamının temelidir. Herkesin inancına, kanaatine ve ömür stiline hürmet duyulduğu, şahısların din, inanç ve hayat biçimi fark etmeksizin özgürce yaşadığı, herkesin kendi kimliğiyle ve kendisi olarak eşit formda toplumsal, kamusal ve siyasal yaşama katıldığı bir sistem inşa edilecektir.
1.3. Bayan Hakları
Kadınlar; eğitim, çalışma hayatı ve karar alma sistemlerine katılma üzere büyük problemlerle ve eşitsizliklerle karşı karşıyadır. Çoğulcu demokratik siyasal sistemin inşası ve güçlü bir toplum yapısı için bayanın toplumsal, siyasal ve ekonomik durumunun güçlendirilmesi temeldir.
Bu hedefle toplumun ve ömrün her alanında, tüm karar alma düzeneklerinde kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve korumak öncelikli bir devlet siyaseti haline getirilecek; bu hususta yasal ve yapısal gereklilikler sağlanacaktır.
Kadına yönelik şiddetle aktif formda gayret edilecek, şiddetin önlenmesi ismine milletlerarası kontratlar ve ulusal mevzuat kararları tesirli biçimde uygulanacaktır. Bayana karşı işlenen kabahatlerle ilgili Türk Ceza Kanunu’nda gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Failler için caydırıcı cezalar öngörülecek, cezaların seçenek yaptırımlara çevrilmesi engellenerek infazının derhal uygulanması sağlanacak, uygulanan indirim sebepleri yine düzenlenecektir.
Eğitim müfredatına ilkokul birinci sınıftan itibaren insan hakları ve kadın-erkek eşitliği dersleri konulacaktır.
Kız çocuklarının eğitim hakkı garanti altına alınacak ve bu hakka erişimin önündeki tüm maniler kaldırılacaktır.
Adaletli bir çalışma hayatı için bayanların teminatlı çalışma, eşit işe eşit fiyat, iş-özel ömür istikrarının kurulmasına yönelik, memleketler arası standartlar doğrultusunda, gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
1.4. Basın Özgürlüğü
Basın özgürlüğü teminat altına alınacak, basının özgür bir formda vazife yapacağı inançlı, çoğulcu ve elverişli bir ortam sağlanacaktır. Bu kapsamda, gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet yapılan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları çerçevesinde yine düzenlenecektir.
TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık asıllarına nazaran tekrar yapılandırılarak bu kurumların misyonlarını yeterince ifa etmeleri sağlanacak; keyfi akreditasyon kararları engellenecek, basın kartlarının verilmesinde ve mesleğe kabulde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacaktır.
Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek, medyada monopolleşme ve kartelleşmeyi önlemek gayesiyle yasal ve yapısal önlemler alınacaktır. Basında inhisar ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi gayesiyle Rekabet Kurumu’na resen inceleme yetkisi verilecektir.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun vazifesini bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacak, heyetin idari ve mali bağımsızlığı teminat altına alınacaktır. Konseyin üyeleri, üye yapısında çoğulculuğu sağlamak üzere alanında uzman bireyler ve meslek kuruluşları temsilcileri ortasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
Basın İlan Kurumu’nun yapısı ve üye seçimi basın özgürlüğüne uygun halde yine düzenlenecek, kurumun vazifesini bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacaktır.
1.5. Sivil Toplum
Sivil toplum, demokratik toplumun asli bir ögesidir. Sivil toplum kuruluşlarına yönelik ayrımcılığa ve baskıya son verilecek, bu kuruluşların özgürce çalışabileceği inançlı, çoğulcu ve elverişli bir ortam oluşturulacaktır. Sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerini keyfi bir biçimde engelleyen düzenlemeler kaldırılacak, demokratik toplumun gereklerine uygun düzenlemeler yapılacaktır. Kamu kuruluşlarının karar alma süreçlerine ve çalışmalarına sivil toplum kuruluşlarının iştirakinde “açık kapı ilkesi” temel alınacak, bu kuruluşların kamu faydası statüsü ve vergi muafiyeti üzere dayanaklardan yararlanmasında eşit, adil ve şeffaf bir usul uygulanacaktır.
1.6. Toplumsal Haklar
Her bir vatandaşımızın insanca bir ömür sürdürebilmesi kaidesini sağlayan tedbirlerin alınması toplumsal devlet anlayışının mecburî bir gereğidir. Bu kapsamda refahın adil bölüşümü sağlanacak, toplumsal haklar ve devlet yardımları insan onuruna yaraşır hak temelli bir yükümlülük olarak güçlendirilecektir.
Engelli vatandaşlarımızın çalışma hayatı dahil toplumsal hayatın tüm alanlarına tam iştiraklerinin önündeki maniler kaldırılacaktır.
1.7. Etraf Hakları ve Sürdürülebilirlik
Sağlıklı bir ekosisteme sahip dünyaya doğma hakkı gelecek jenerasyonların hakkıdır. Meğer global ekolojik kriz, süratli ve yıkıcı tesirleriyle her zamankinden daha görünür bir sorun haline gelmiştir. Ormanların yok olması, sera gazı emisyonlarının artması, yenilenemeyen kaynakların tükenmesi, su kaynaklarının kirlenmesi, çölleşme, su baskınları ve iklim değişikliği üzere çeşitli meselelere yol açan ekolojik kriz, mevcut ve gelecek kuşakları etkilediği üzere bütün canlı ömrü ve tabiat üzerinde büyük bir tahribata yol açmıştır. Hakikaten iklim krizi, çok hava olayları, ekosistemlerin yok olması, besin güvenliği ve pak su kaynaklarının yok olması, 21. yüzyılda insanlığı tehdit eden temel hususlar olarak öne çıkmaktadır. Bu emelle etraf haklarına ait anayasal ve yasal düzenlemeler milletlerarası hukukla uyumlu hale getirilecek, Anayasa’da doğal hayat kaynakları ve etrafın korunması konusundaki devletin yükümlülükleri açık formda düzenlenecektir. Devlet, toplum sıhhatinin korunması ve refahının sağlanması gayesiyle içme suyu kaynaklarını, tarım alanlarını, ormanları ve hayvanları korumakla; hava ve deniz kirliliği ile çölleşme başta olmak üzere öteki bölgesel iklim krizlerine karşı gayret etmekle ve nizamlı kentleşmeyi sağlamakla yükümlü kılınacaktır. Tarafı olduğumuz Paris İklim Anlaşması’nda öngörülen global ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2 derece ile sonlandırma ve mümkünse 1,5 derecenin altında tutma amacını gerçekleştirmeye yönelik tesirli düzenlemeler yapılacaktır. Bu kapsamda güç sisteminde yenilenebilir güç ve iklim dostu teknolojilerin oranı arttırılacaktır. Sanayi, ulaşım, inşaat, tarım, atık idaresi üzere çeşitli kesimlerde iklim maksatlarına ulaşmaya yönelik dönüşümler gerçekleştirilecektir. Kelam konusu maksatların sağlanmasına yönelik tesirli önlemler alınacaktır. Okul öncesi eğitimden başlayarak bireylerde pratik alışkanlıklar oluşturmayı hedefleyen güçlü bir etraf şuuru verilmesi sağlanacak, çevresel problemler hakkındaki toplumsal farkındalık arttırılacaktır.
Yargı sisteminde etraf konusunda uzmanlaşmış yargıçların vazife yapacağı “Çevre Mahkemeleri” kurulacaktır.
2. KAMU YÖNETİMİ
Yürütme organının oluşumunda ve yapısında yapılan değişiklikler ışığında, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile adil ve tarafsız bir kamu idaresi oluşturulacak, yönetimin şeffaf ve hesap verebilir olması sağlanacak, mahallî idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacak, yolsuzlukla uğraş için yasal ve yapısal düzenlemeler yapılacaktır.
2.1. Kamu İdaresi İlkeleri
Kamu idaresi; eşitlik, tarafsızlık, liyakat, hukuka uygunluk, tesirlilik ve şeffaflık unsurlarına nazaran vatandaş odaklı bir biçimde örgütlenecektir. Devletin her kademesinde açıklık, şeffaflık, denetlenebilirlik ve hesap verebilirlik unsurlarının gerekleri yerine getirilerek âlâ bir yönetişim tesis edilecektir. Tüm kamu kurumları, işlev ve aktiflikleri gözden geçirilerek gereksinimler doğrultusunda tekrar yapılandırılacaktır. Paralel tüm kurum ve şuraların faaliyetlerine son verilecektir. Kamu idaresinde bayan yöneticilerin sayısı arttırılacaktır.
2.2. Kamuya Alımda Liyakat ve Mülakat
Kamu misyonuna alınmada her kademede liyakat ve eşitlik prensipleri hâkim kılınacak, şeffaflık sağlanacaktır. Mülakat uygulamalarına son verilecek, yazılı imtihan sonuçları temel alınacaktır. Yazılı imtihanda en yüksek puan alandan başlamak üzere işçi alımı yapılacaktır. Yapılacak işin niteliği gereği kelamlı mülakat yapılması
zorunlu haller istisnai olarak kanunla düzenlenecektir. Bu kelamlı imtihanlarda adaylara yöneltilecek sorular kura yöntemiyle belirlenecek, kelamlı imtihan ve mülakatlar kayda alınacaktır. Yönetimin her sürecinin yargıya tabi olması prensibi yeterince, ilgilinin imtihana karşı yasal yollara müracaatı halinde bu kayıtlar yargı organı tarafından dikkate alınacaktır.
2.3. Yolsuzlukla Faal Mücadele
Yolsuzlukla faal uğraş edilebilmesi için toplumsal farkındalık ve hassaslık arttırılacak, yolsuzlukla gayrete yönelik mevzuat, Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO)’nun tavsiye kararlarıyla tam uyumlu hale getirilecek; idari, yargı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi kontrolü etkinleştirilecektir. Yolsuzluklara yönelik kontrolün aktifliğini arttırmak için ulusal kontrol standartları belirlenecektir. Kamu İhale Kanunu yenilenecek, ihale mevzuatı tek kanunda düzenlenecektir. İhale ve satın alma süreçlerinin kamuoyuna açık bir halde yapılması sağlanacaktır. Kamu alımları ve ihalelerde rekabeti ortadan kaldıran, ihaleyi istisna, keyfiliği kural haline getiren, yolsuzluk kapısını açık tutan istisna ve muafiyet kararları kaldırılacaktır. Kamu ihalelerinde, ihalenin her kademesinde ve ihale sonrasında eşitlik unsuruna uygun hareket edilecektir.
Mali Hataları Araştırma Konseyi (MASAK) tekrar yapılandırılarak mali hatalarla uğraşta daha tesirli kılınacaktır.
2.4. Mahallî Yönetimler
Yerel muhtaçlıklar, nüfus artışı, çevresel problemler ve vatandaşların talep ve beklentilerindeki çeşitlilik, kamu hizmetlerindeki verimlilik ve tesirlilik dikkate alınarak lokal idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacaktır.
Yerel idarelerde âlâ yönetişimin gereği olarak demokratik iştirak, şeffaflık ve hesap verebilirlik unsurları hâkim kılınacaktır. Merkezi idarenin lokal idareler üzerindeki idari kontrolünün sonları açıkça belirlenecek ve yerindelik kontrolü manasına gelen vesayet uygulamalarına son verilerek yeni bir merkez-yerel istikrarı kurulacaktır.
Yerel idarelerin gelirleri ile ilgili yine düzenleme yapılacak, borçlanma ana gelir kaynağı olmaktan çıkarılacak, lokal idarelere genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan hisse arttırılacak ve öz kaynaklarını arttırma imkanı sağlanacaktır.
Seçimle gelenin seçimle gitmesi teminat altına alınacak, mahallî idarelerde seçme ve seçilme hakkını yok sayan kayyum uygulamalarına son verilecektir.
Seçilmiş yöneticilerin vazifelerine bir yargı kararı olmadıkça son verilemeyecektir. Vazife kabahatleri sebebiyle hakkında soruşturma başlatılan mahallî yöneticilerin süreksiz olarak vazifeden uzaklaştırılmaları da lakin yargı kararı ile mümkün olacaktır. Seçilme yeterliliğini kaybeden ya da süreksiz olarak misyondan uzaklaştırılan belediye lideri yerine yeni lider, belediye meclisi tarafından seçilecektir.
Yerel idarelerin meclislerinin bütün toplantılarının kamuya açıklığı prensibi kurumsallaştırılacaktır.
Kentin geleceğini ilgilendiren değerli karar alım süreçlerine muhtarların, meslek kuruluşlarının, sivil toplumun ve bilim insanlarının iştiraki sağlanacaktır.
2.5. Akademik Özgürlük ve Üniversiteler
Yükseköğretimde bilimsel üretimin ve özgür niyetin engellenmesine son verilecek, özgür ve çoğulcu bir sistem oluşturulacaktır. Araştırma ve eğitim-öğretimde kalite arttırılacak, akademik özgürlüğün tesisi için gerekli garantiler sağlanacaktır. Üniversitelerin bilimsel özerkliğinin yanında idari ve mali açıdan özerklikleri de anayasal teminat altına alınacaktır.
Yükseköğretim Heyeti kaldırılarak yerine uyum vazifesi ile sonlandırılmış ve üyelerin seçim metodu demokratik meşruiyet aslına dayanan üniversiteler ortası bir konsey tesis edilecektir.
Rektör ve dekan atamaları tekrar düzenlenecektir. Buna nazaran öğretim üyeleri kendi üniversitelerinin rektörünü aday olan öğretim üyeleri ortasından seçecektir. Dekanların öğretim üyeleri tarafından yapılacak seçim sonrasında rektör tarafından atanması kuralı benimsenecektir. Dekan adaylarının uzmanlık alanlarının ilgili fakültenin niteliğine uygun olması temel alınacaktır.
2.6. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Düzenleyici ve denetleyici kurumların oluşumunda ve çalışmasında uygun yönetişimi sağlamak ismine liyakat, şeffaflık, tarafsızlık, çoğulculuk, hesap verebilirlik ve ulaşılabilirlik prensipleri temel alınacaktır. Kurumlar idari ve mali özerkliğe kavuşturulacaktır. Kurumların bağımsızlıklarının tesisi ve yürütmenin müdahalelerine karşı korunmaları için yasal ve yapısal tedbirler alınacaktır.
Kurumlara atanacak üyelerin yetkinliklerini objektif olarak ortaya koyacak kriterler belirlenecektir. Para siyaseti ve mali siyasetlerin belirlenmesi ve uygulanması fonksiyonlarını ifa eden kurumların üye ve lider seçimi, en fazla iki devir olmak üzere uzmanlık aslına riayet edilerek Bakanlar Konseyi tarafından yapılacaktır. Bu şahısların istifa, hastalık vb. nedenler dışında vazifeden alınmamaları teminat altına alınacaktır. Bunun dışındaki kurumlara yapılacak atamalar ile kurumların kontrolünde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin daha belirleyici ve faal olması sağlanacak, kurumların üye yapılarında çoğulculuk temel alınacaktır.
Düzenleyici ve denetleyici kurum çalışanlarının vazifeleri sırasında tâbi oldukları yasaklar ile vazifeden ayrıldıktan sonra kamu vazifesi ile temaslı bölümlerde hangi kaidelerde çalışabileceklerine dair detaylı yasal düzenleme yapılacaktır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası başta olmak üzere, düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlığını zedeleyecek hiçbir uygulama ve düzenlemeye müsaade edilmeyecektir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın tam bağımsızlığının sağlanması için yasal ve yapısal tedbirler alınacak, bankanın araç ve operasyon bağımsızlığı siyasi müdahalelere karşı korunacaktır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, para siyasetinin uygulanmasında tek karar merci olacaktır.
Kamu Denetçiliği Kurumu; tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kontrol ve resen soruşturma yetkileriyle donatılacak, kurumun bağımsızlığı tesis edilecektir. Baş denetçi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, “Paris İlkeleri” mucibince özerk ve uzman bir insan hakları müdafaa ve ilerletme kurumu olarak yine yapılandırılacaktır.
Kişisel Bilgileri Müdafaa Kurulu’nun çalışmalarını milletlerarası alandaki gelişmeler ve Avrupa Birliği’nin Genel Bilgi Muhafaza Yönetmeliği (GDPR) kapsamında aktif ve verimli bir biçimde yerine getirmesini sağlayacak önlemler alınacaktır.
3. SİYASİ ETİK KANUNU
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin, bakanların, kamu vazifelilerinin ve siyasi makam sahiplerinin yolsuzluklarını önleyecek mevzuatın yetersiz olması ve var olan kararların uygulanmaması nedeniyle siyasette şeffaflık sağlanamamış, rüşvet ve yolsuzluklar engellenememiştir. Bu doğrultuda Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin, bakanların, siyasi parti genel merkez yöneticilerinin ve belediye liderlerinin misyonlarını yerine getirirken uymaları gereken siyasi etik prensiplerinin düzenlenmesi emeliyle Siyasi Etik Kanunu hazırlanacaktır.
Bu Kanun’da kelam konusu şahısların etik davranış unsurları, vazifeleri ile bağdaşmayan işler, mal bildiriminde bulunması, çeşitli çıkar çatışması durumlarında beyan yükümlülüğü, armağan alma yasağı ve tesirli bir kontrol ve yaptırım sistemi konuları Avrupa Birliği Müktesebatı ve unsurları ile Avrupa Kurulu Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO)’nun Tavsiye Kararları’na uygun olacak biçimde detaylı olarak düzenlenecektir.
Kanun kapsamındaki şahısların vazifelerini yerine getirirken; adalet, eşitlik, dürüstlük, ayrımcılık yapmama, objektiflik, açıklık, şeffaflık, hesap verebilirlik, genel faydası gözetme, pozisyon, unvan ve yetkilerini kullanarak ferdî menfaat sağlamama, çıkar çatışması olacak hallerden kaçınma, yasama faaliyetlerini etkilemeye dönük teşebbüslere ait açıklık ve şeffaflık prensiplerine nazaran hareket etmesi sağlanacaktır.
Kanun kapsamındaki şahısların; misyon, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları yahut üçüncü bireyler lehine etik dışı aracılıkta bulunması, akraba, eş, dost yahut öteki tanıdıklarını kayırması, rastgele bir nedenle ayrımcılık yapması engellenecektir.
Kanun kapsamındaki şahıslar; iş ve süreçlerinde lisan, din, mezhep, felsefi inanç, siyasi niyet, ırk, cinsiyet, bölgecilik ve gibisi sebeplerle ayrım yapamayacak, temel hak ve özgürlüklere muhalif hareket ve telaffuzlar ile kanun önünde eşitliği engelleyen davranış ve uygulamalarda bulunamayacaktır.
Kanun kapsamındaki bireylerin mal beyanlarını yenileme mühleti kısaltılarak, 2 yılda bir mal beyanı vermeleri öngörülecektir. Beyan yükümlülüğünün kapsamı genişletilerek bireyler misyonları ile ilgili çıkar çatışması oluşturan ya da oluşturabilecek durumları, kendilerine sunulan imkânlar ile bu imkânların kullanım alanları ve misyonla bağdaşan işleri de ilgili makama bildirmekle yükümlü kılınacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ve bakanların davranışlarında kamu faydasını gözetmesi, şahsî çıkarla kamu faydasının çatışmasından kaçınması sağlanacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri misyon mühletleri boyunca elde ettikleri gelirleri beyan etme koşuluyla hür meslek ve ferdi işletme faaliyetlerinde bulunabilecektir. Lakin bu
