Microsoft’un kurucusu Bill Gates’in, “en sıradışı ve sıkıntı yıl” olarak nitelendirdiği 2021’den sonra, 2022; global ölçekte yaşanan teknolojik gelişmeler, ekonomik krizler, salgın hastalıklar, değişen sanal dünya, bilim ve teknoloji açısından çok büyük değişimlere hamile oldu.
Giderek kolaylaşan bilgi paylaşımı, artan bulut kullanımı ve blockchain üzere teknolojilerle desteklenen sanal para üniteleri ve oluşan yeni trendler 2022’de kıymetli roller oynadı.
İşte 2022’nin bilim ve teknoloji trendlerinde ‘en 11’…
1. Genişletilmiş gerçeklik ‘Metaverse’
Günümüzde birçok insanın merak ettiği, süratle gelişmekte ve yaygınlaşmakta olan metaverse dünyası, sanal ve artırılmış gerçeklik teknolojilerinin takviyesi ile öngörülemez bir formda büyüyor. Genişletilmiş gerçeklik olarak da bedellendirilen metaverse dünyası, sanal ortamda yaşamak için sunduğu olasılıklarla fizikî dünya hudutlarını değiştirerek internetin geçirdiği evrimi tanımlıyor. Metaverse dünyasında arazi, mesken, eşyalar ve daha birçok sanal nesne satın alınabiliyor. Satın aldığınız her şey sanal bilgilerden oluşuyor ve blockchain teknolojisi ile korunuyor. Metaverse yeni iş imkanları ve ticari olasılıklar yaratıyor. Şahsileştirilmiş karakter yaratıcıları, metaverse araştırmacıları ve metaverse bilim insanları üzere bu teknolojiye özel çeşitli meslek kolları ortaya çıkmaya başladı bile.
Metaverse kavramının insanların hayatına girmesi, NFT’lerin (Non-Fungible Token -Değiştirilemeyen Token) kullanılmasıyla daha da hızlandı. Facebook’un şirket ismini Meta olarak değiştirmesi, bu yeni trendin gelecekte ne kadar değerli olacağının en büyük göstergelerinden biri olarak görülüyor. Kripto para ve blockchain ile desteklenen metaverse dünyası 2022 yılının en kıymetli trendlerinden biri oldu.
- Oyun ve savunma dalı bir arada
Dijital dünyayı şekillendiren teknoloji şirketleri, sürükleyici, reaksiyon verilebilir dünyalar yaratma uğraşlarında metaverse’i öncelikle oyun dünyası için geliştirdiler. Bu teknoloji artık oyuncularla sonlu değil. Metaverse artık pasif iştirak ve konserler üzere aktiflikleri de içeriyor. Günümüzde bu yeni teknoloji trendine beklenmedik bir iştirak savunma bölümünde de görülüyor. Oyun ve savunma kesimleri farklı maksatlara sahip olmakla birlikte, simülasyon ortamlarında ortak bir paydada buluşabiliyor.
- Askeri operasyonların evvelden tespitini sağlıyor
Doğal afetler, operasyonlar yahut sivil uygulamalar üzere durumlar için çalışanların ve askerlerin geçmiş olaylardan yola çıkarak oluşturulan senaryolarda eğitilmeleri büyük değer taşıyor. Metaverse dünyası operasyonların evvelce test edilmesine yahut askeri çalışanın çeşitli senaryolarla eğitilmelerine imkân veriyor.
2. Blockchain ve Kripto para
Teknolojik gelişmeler düşünüldüğünde, sanal alemde ticarete müsaade veren inançlı dijital paralar ve bunların kullanım sistemleri vazgeçilmez bir trend olmaya devam ediyor. Kripto para üniteleri ve alt ünitelerinin artmasıyla yaygınlaşan blockchain kullanımı, daha evvelki yıllarda olduğu üzere 2022 yılında da en öne çıkan teknoloji trendlerinden oldu.
İşletmelerin organizasyonel yapılarını kökten değiştirme potansiyeli olan blockchain, ticari manada müşteri inanç bağlantılarını ve telif haklarını güçlendiriyor. Blockchain teknolojisinde gerçekleşen üçüncü ve dördüncü kuşak tahlilleri, sürat ve ölçülebilirlikte yaşanan meseleleri aşmayı hedefliyor. Ayrıyeten farklı blockchain platformlarının birlikte hareket etmesine imkân verecek tahlillerin araştırma evresinde olması, bu teknolojiyi giderek daha da vazgeçilmez hâle getiriyor.
- Kripto para günlük hayatta da kullanılır hale geldi
Geçmişte bir yatırım aracı olarak görülen kripto para, giderek günlük hayatta da kullanılan bir para ünitesi hâline gelmeye başladı. Orta Amerika’da bulunan El Salvador’un meşhur kripto paralardan biri olan Bitcoin’i yasal olarak tanıması ve ülkede kullanıma açmasının akabinde, gözler dijital para dünyasında öbür hangi ülkelerin buna misal teşebbüsler yapacağına çevrilmişti. Bu mevzuda İsveç, Kanada, Avrupa Birliği ve İngiltere Merkez Bankalarının kendi dijital para ünitelerini oluşturmayı planladıkları biliniyor. Ülkelerin kendi blockchain pazarlarını oluşturması, metaverse uygulamaları, NFT’ler, IoT ve 5G üzere gelişen teknolojilerdeki rolü vb. nedenlerle blockchain, daha uzun yıllar değerli bir teknoloji trendi olacak üzere görünüyor
3. Otomasyon ve Akıllı Aygıtlarda Yaşanan Artış / iPhone 14 Pro Max
Otomasyon ve akıllı aygıtlar 2022’nin değerli teknoloji trendleri ortasında yer alıyor. 2022’de geliştirme süreçleri de dahil çabucak hemen her alanda proaktif otomasyon süreçleri etkin rol oynamaya başladı. Akıllı aygıtların giderek artması ve bu kapsamda artan otomasyon gereksinimi, bilgi teknoloji ünitelerinin vazife alanını genişletiyor. Ağa bağlı akıllı fabrika ekipmanlarını, endüstriyel robotları, insansız hava araçlarını, sensörle çalışan aygıtları ve sayısız başka iş varlıklarını içerecek bilgi teknolojileri üniteleri yine yapılandırılıyor.
2022’nin en son çıkan iPhone 14 Pro Max modeli, akıllı aygıtlar ortasında en çok trend olan ve gündeme oturan aygıt oldu. iPhone Pro Max, Suya, Sıçramalara ve Toza Dayanıklılık, 60529 sayılı IEC standardı kapsamında IP68 derecesi (30 dakikaya kadar azamî 6 metre derinlik), A16 Bionic çip, Pro kamera sistemi, saniyede 24, 25, 30 yahut 60 kare 4K görüntü kaydı, TrueDepth Kamera, Face ID, Cellular ve Wireless, üzere birçok özelliği kullanıcıya sunuyor.
5. VR ve AR
Artırılmış gerçeklik (Augmented Reality -AR) ve sanal gerçeklik (Virtual Reality -VR) 2022’de bilinen kavramlar hâline geldi. Bunlarla birlikte gündeme gelen karma gerçeklik (Mixed Reality -MR) kavramının ortaya çıkmasıyla, dijital dünyada birçok farklı mümkünlük ve uygulamanın önü açılmış oldu. Geçmiş yıllarda gündeme gelmiş olsa da bu teknoloji trendlerine eklenen yeni bir kavram olan genişletilmiş gerçeklik (Extended Reality -XR) 2022 yılı ile birlikte daha fazla ehemmiyet kazanmaya başladı.
Genişletilmiş gerçeklik, sanal gerçekliği, artırılmış gerçekliği ve karma gerçekliği kapsayan bir terim olarak öne çıkıyor. En kolay biçimde açıklamak gerekirse, sanal gerçeklik, büsbütün sürükleyici 3D bir dijital ortama girmek için bir kulaklık takmayı gerektiriyor. Artırılmış gerçeklik, bilgisayar manzaralarını gerçek dünyanın üzerine yerleştirmek için bir telefon yahut gözlük kullanmayı içeriyor. Karma gerçeklik ise her iki teknolojinin kombinasyonunu oluşturuyor. Sanal dünyada bütün bu teknolojileri bir ortada kullanan sistemlere ise genişletilmiş gerçeklik sistemleri deniliyor.
Ticarette, eğitimde, savunma endüstrisinde, sıhhat sanayisinde ve kişisel birçok uygulamada kullanım alanı bulan genişletilmiş gerçeklik, teknoloji çağının geleceğinde sağlam bir yer edinmeye devam ediyor.
6. 3D yazıcılarla inşa edilen ‘yeni kuşak evler’
Gelişen teknoloji ile artık mimarlar, binaların ölçekli modellerini oluşturmak için ekseriyetle 3D yazıcıları kullanıyor. Lakin bu teknoloji daha büyük ölçekli yapıların üretiminde de kullanım potansiyeli taşıyor. Kullanılan formülle 3D yazıcı püskürtme uçlarından çıkan sıvı materyaller, sertleşen bir köpük yapıyla duvarları oluşturuyor. Katman katman oluşturulan mesken, yerinde ya da bir fabrikada şekillenerek modül kesim yahut tek bir bütün olarak imal edilebiliyor. Epey ekonomik, etraf dostu ve yüksek yalıtımlı bu konutlar, geleceğin kıymetli barınma araçlarından biri olmaya aday olarak gösteriliyor.
7. İnsanlığın gen haritası tamamlandı
İnsanların genlerini çözümlemeyi amaçlayan İnsan Genomu Projesi, 1990 yılında başlamıştı. Çok sayıda bilim beşerinin yer aldığı proje kapsamında üç milyardan fazla nükleotid çiftinin yer aldığı dizilimin haritalanması amaçlanıyordu. 2003 yılında sonlandırılan projede gen haritasının tamamını çıkarmak mümkün olmamıştı. 2022 yılında, 2003 yılındaki haritada eksik kalan %8’lik kısım da tamamlandı. Böylelikle insan genomunun tamamı çözümlenmiş oldu.
8. 2022’de yapay et üretildi
Dünya’da, artan nüfus ve azalan kaynaklar nedeniyle bir müddettir alternatif protein kaynakları üzerinde çalışılıyor. Bilhassa son yıllarda et sanayisinin kaynaklarını kâfi oranda güçlendirememesi ve artan tüketim gereksinimini karşılayamaması hayvan sıhhati ve endüstriyel üretim alanında yeni tahliller üretilmesine yönelik gayretleri artırıyor. Etin sağlayacağı proteine denk ölçüde protein barındırabilecek laboratuvar ortamında üretilebilen tüketim eserlerinden biri de yapay et deniyor. Yapay ete “İnvitro yahut Kültür Et (Cultured Meat)” de deniliyor.
Teknolojinin yardımıyla mevcut besinler çok daha süratli ve değişik metotlarla üretilebilirken, günümüzde hayvanları öldürmeden, alınan bir santimetre büyüklüğünde biyopsilerden laboratuvar ortamında “temiz et” üretimi yapılması üzerine çalışmalar 2022’de sürat kazandı. 2022 yılında İsrail merkezli Redefine Meat şirketi, üç boyutlu yazıcı ile bitkisel et üretimi gerçekleştirdi.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütünün (Food and Agriculture Organization of the United Nations -FAO) dataları, hücresel kökenli et üretiminin 2030 yılında toplam et muhtaçlığının yüzde 10’unu karşılayacağını öngörüyor. Yapay et daha pak ve ekolojik bir tahlil sunarken uzun vadede insan sıhhatine yaratacağı tesirler şimdi bilinmiyor.
9. NASA kainattaki en eski galaksiyi keşfetti
NASA’nın, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Kanada Uzay Ajansı (CSA) ile ortaklaşa geliştirdiği James Webb teleskobu, 25 Aralık 2021 tarihinde muvaffakiyetle fırlatılmış ve yörüngesine yerleşerek çalışmalara başlamıştı.
- 2022’de en eski galaksi keşfedildi
NASA’nın James Webb Teleskobu (JWST), 2022’de şimdiye kadar keşfedilen en eski galaksiyi ortaya çıkardı. Galaksinin 13,5 milyar yıl yaşında olduğu belirtildi. 2015 yılında Hubble Teleskobu tarafından keşfedilen evvelki rekor sahibi ise kainatın doğumundan 400 milyon yıl sonra oluşan GN-z11 isimli galaksiydi.
JWST, en eski yıldızlardan ve galaksilerden gelen ışığı tespit edebilen Yakın Kızılötesi Kamera (NIRCam) aygıtını kullanarak GN-z13′ü görüntüledi. Bu teleskop, ışığın uzayda seyahat etmesi için geçen süreyi tahlil ederek, vakitte geri ‘gitmek’ için geniş bir kızılötesi ışık yelpazesi kullanıyor. Bilim insanları, GN-z13 yaklaşık bin 600 ışık yılı ve GLASS z-11’nin yaklaşık 2 bin 300 ışık yılı uzunluğunda çaplarda olduğunu söyledi.
Öte yandan, her iki galaksinin de bir milyar Güneş kütlesine sahip olduğu, bunun nedeninin ise Büyük Patlama’nın meydana gelmesinden kısa bir mühlet sonra oluşmaları olduğu belirtildi.
10. Tarihte birinci defa sperm ve yumurta olmadan embriyo oluşturuldu
Bilim insanları, 2022’de tarihte birinci sefer yapay fare embriyolarını rastgele bir rahim, sperm yahut yumurtaya gereksinim duymadan büyütmeyi başardı. Yeni keşfin, organları en baştan oluşturmakta başlangıç adımı olabileceği düşünülüyor.
Embriyoyu en uygun ‘organ üretim makinesi’ ve ‘üç boyutlu biyolojik yazıcı’ olarak gördüklerini paylaşan bilim insanları, yapay embriyoları kök hücrelerden türetti. Olağanda beden tarafından bu hücrelere gönderilen ve ‘ne yapmaları gerektiğini’ söyleyen kimyasal sinyaller, bilim insanları tarafından yapay olarak taklit edildi. Sentetik embriyoların birçoğu bu evre mühletince hayatını kaybetti. Lakin embriyoların bir kısmının yaklaşık 8,5 gün boyunca gelişmeye devam ettiği gözlemlendi. Üstelik bu mühlet, farelerin gebeliğinde geçen olağan müddetten iki kat daha fazlaydı. Bu kademede gelişen embriyolar, olağan fare embriyolarıyla %95 benzerliğe sahipti ve plasenta gelişimini tamamlayarak omurga, sindirim sistemi, atan bir kalp ve beyin gelişimine kadar varmıştı.
- Gelecekte organ donörlüğüne muhtaçlık duyulmayabilir
Gelecekte organ donörlüğüne muhtaçlık duyulmayacağını düşündürten yeni gelişmede bilim insanları, bir sonraki basamağın kök hücrelerin neyi nasıl yapması gerektiğini nasıl anladıkları ve embriyoda bulunmaları gereken pozisyonu nasıl belirlediklerini anlamak olacağını paylaştı.
Küçük nükleer reaktörler ve jeotermal atılımlar
2022’de rüzgâr ve hidroelektrik santrallerinin global ısınmanın tesirlerine karşı savunmasızlığı ve Rusya’ya olan doğalgaz bağımlılığının Avrupa’da yarattığı rahatsızlık, nükleer enerjiyi tekrar siyasetçilerin gündemine getirmişti.
Fransa, altı yeni reaktör inşası ve küçük santrallere milyarlarca Euro yatırım planını ilan etmişti. Uçak motoru üreticisi Rolls Royce, İngiltere’de 16 küçük nükleer santral inşa etmeyi hedeflediğini açıklamıştı. Rusya, dünyanın birinci yüzer nükleer santralini Sibirya’daki küçük bir kasabanın açıklarında hizmete almıştı.
İklim değişikliğiyle çabada, güneş panelleri ve rüzgar türbinleri üzere hali hazırda icat edilmiş teknolojiler kullanılabiliyordu. Fakat nükleer ve jeotermal teknoloji üzere alanlarda da yeni icatlar gerekiyordu. Bu yıl her iki kategoride de atılımlara biraz daha yaklaşıldı.
Nükleer güç için ABD Nükleer Düzenleme Kurulu’ndan tasarım onayı alan tipinin tek reaktörü olan NuScale Güç Modülü, Time mecmuasının yılın 2022 buluşları listesinde yer aldı. 80 fitten daha kısa olan reaktör, yaklaşık 60.000 meskene güç sağlamaya yetecek kadar pak elektrik üretebiliyor.
- Bu teknolojiyle dünyanın her bir milinden güç fışkırabilir
Jeotermal güç dünyanın ısısını güç için kullanmak ismine yerin derinliklerine inmek manasına geliyor. Bu açıdan Jeotermal, rüzgar ve güneşten daha dengeli olması ve nükleer üzere atık derdi taşımaması açısından ülkü bir güç kaynağı olarak görülüyor. Sorun şu ki, dünyanın birtakım bölgelerinde jeotermal olarak ısıtılmış suya erişmek için hakikaten çok derinlere inmeniz gerekiyor. Gezegenin derinliklerine indiğimizde, nüfuz etmesi için yeni teknoloji gerektiren kadim kayalara -tipik olarak granite- çarpılıyor. Start-up Quaise, graniti epey ağır bir radyo frekansı gücü ışını ile buharlaştırabilen bir sondaj teknolojisi üzerinde çalışıyor. Bu türlü bir teknoloji yaygın olarak kullanılabilir hale gelirse, derin sondaj olağan hale gelir ve jeotermal güce çabucak hemen her arazi kesiminde erişilebilir olur. Bu teknolojik gelişme ile insanoğlu, dünyadaki rastgele bir mil kareyi Teksas yahut Suudi Arabistan’ın petrol fışkıran bir kısmı kadar güç açısından varlıklı yapan, sihirli bir değnek tasarlamış olacak.
